Мақалада аса өзекті мәселе ретінде А. Байтұрсынұлы еңбектеріндегі парадигмалар, ғылыми білім парадигмалары мен антропоцентризм құбылыстары, олардың ғылыми жүйедегі орны, көрініс беру арналары мен түрлік ерекшеліктері жан-жақты қарастырылады. «Парадигма» ұғымы, термині үш аспектіде талқыланады: Ф. де Соссюр түсінігіндегі парадигма – тіл бірлігінің грамматикалық (я басқа) формасының бір түрі я түрлер жиынтығы; Т.Кун түсінігіндегі парадигма – ғылым танымында бір уақыт кезеңі (дәуірі, ғылым дамуына, кезеңдеріне байланысты); парадигма, тілтанымындағы ғылыми білімдер парадигмаларының А. Байтұрсынұлы еңбектеріндегі орны (тарихи-салыстырмалы, жүйелі-құрылымдық, антропоцентристік). Ғылыми ізденіс барысында А.Байтұрсынұлының еңбектері зерттеліп, мәтіндеріндегі парадигма, ғылыми білімдер парадигмалары, антропоцентризм бағыттарына сай көзқарастары анықталып, ішкі және сыртқы дүниелері талқыланып, ғалымның бүгінгі тіл біліміндегі жаңа ғылыми бағыттарға лайықты ғылыми ізденістер жасағаны көрсетілді. А. Байтұрсынұлы тілді құрал, қару ұғымында түсінгені және соларды ғылыми ақпаратқа ендіргені, тілтанымдық, әдістемелік еңбектерді дүниеге келтіргені жан-жақты зерттеліп, айқындалды. Әлемдік тіл білімінде бірінші болып (1914 ж.) «тіл – құрал», «тіл – қару» ғылыми концепциясын тіл біліміне, әдістемеге нық ендіргендігі дәлелденеді. Еуропа тілтанымында (мысалы, орыс тілтанымында) «тіл – құрал», «тіл – қару» (язык – инструмент, язык – оружие) ұғымы  XX ғасырдың соңы мен XXI ғасыр басында айтыла бастады (В.А. Маслова, С.Г. Тер-Минасова т.б.). Мақалада А. Байтұрсынұлының антропоцентризмді екі аспектіден тұратынын анықтап, соған лайықты тілдік материалды (жалпы адамзаттық (универсалды), ұлттық-мәдени) жиі қолданғаны көрсетіліп, талқыланады. А. Байтұрсынұлының еңбектерінде универсалды және қазақи-ұлттық антропоцентристік аспектілер біртұтас іргелі негіз ретінде қызмет атқарып, оның ғылыми тұжырымдарының терең мазмұнын айқындай түседі. Қазақи-ұлттық антропоцентризм аспектісі адамзаттық антропоцентризм аспектісімен бірігіп, өзекті ғылыми тұғыр ретінде ұсынылады. Ғылыми ізденіс барысында семантикалық, салыстырмалы, лингвотеориялық жазылым, индуктивтік, дедуктивтік т.б. зерттеу әдістері қолданылғаны еңбектің теориялық және тәжірибелік маңызын ашуға негіз болды.

Ұсынылған мақалада транскрипция ұғымы, оның түрлері және ауызша мәтіндегі транскрипцияның қолданылу жайы сөз болады. Ғылыми әдебиеттерде транскрипция белгілі бір тілдегі дыбыс элементтерін (фонема, аллофон) дәл бейнелеп көрсету үшін пайдаланылатын шартты белгі деп беріледі. Ауызша сөзде фонетикалық процестердің негізгі ерекшелігі дыбыс құбылыстарының вариативтілігімен байланысты. Сөз ағымындағы созылыңқылық пен үдемелілік ұлғайғанда немесе азайғанда, көрші дыбыстардың әсерінен дауыссыздар қатаңға немесе ұяңға айналғанда, дауыссыздардың ассимиляциясында, дауысты дыбыстардың редукциясында, жалпы артикуляция әлсіреген кезде негізгі бірліктердің дыбыстық қоршауы сөйлеу процесінде өзгеріске түседі. Сөз легінде дыбыстардың өзгеруін ескеріп, оларды дәл бейнелеп көрсету үшін фонетикалық және фонологиялық транскрипция қолданылады. Транскрипция – тек тілдік құрал ғана емес, ол әртүрлі тілдер мен мәдениеттер өкілдерін байланыстыратын көпір. Технологияның дамуымен бұл әдіс адам сөзін түсінуде бұрын-соңды болмаған дәлдікті ұсына отырып, тілдік кедергілерді жояды. Транскрипция – нақты дыбыстарды білдіретін арнайы белгілерді пайдаланып, сөздердің шынайы айтылуын түсіруге мүмкіндік беретін сөйлеу тілін жазудың дәл әдісі. Ауызша сөзде ой екпінінің орны, кідірістің өлшемі, дауыстың қатты немесе жай шығуы, қарқынның жылдам немесе баяу болуы, темпоралды сипаттағы кідірістің созылыңқылығы мен хезитациялық кідірістің болуы және әуен сипатының аражігі ажыратылатындығы, просодикалық әрі синтаксистік жағынан бөлгенде, өзара сәйкес келмейтіндігі просодикалық транскрипция арқылы анықталады. Сонымен, фонетикалық, фонологиялық және просодикалық транскрипциялар ауызша мәтіннің сегментті-просодикалық ерекшеліктерін сипаттау үшін қолданылады.

Мақалада агглютинативті типтегі тілдерге қатысты қазақ тілінің аналитикалық етістік конструкцияларының грамматикалық мәртебесін анықтауға әрекет жасалды. Дәстүр бойынша, қазақ тілі мамандары оларды аналитикалық конструкциялар ретінде анықтады, кейінірек олар «күрделі етістіктер» ретінде анықтала бастады. Біздің ойымызша, бұл конструкциялардың едәуір бөлігі сериялық етістік конструкциялары – СЕК ретінде жіктелу керек. Сериялық етістік тізбектерінің теориясын Д. Вестерман ХХ ғасырдың басында Африка тілдерінің материалында жасаған. Бұл түсіндірудің дәлелі ретінде олардың семантикасы келтірілген – бірнеше әрекеттерді «бір оқиға» ретінде белгілеу, құрылымға кіретін етістіктер арасында бағыну мен композицияның болмауы, бірыңғай синтаксистік функция т.б. қазақ тілінде құрылымға кіретін етістіктердің семантикалық сипаттамаларын ескере отырып, симметриялы және асимметриялық етістік конструкциялары ерекшеленеді. Симметриялы СЕК – де етістіктер семантикалық және грамматикалық шектеусіздікпен сипатталады. Олардағы етістіктердің реттілігі бір оқиғаны құрайтын іс-әрекеттердің нақты уақыттық реттілігін білдіреді. Асимметриялық СЕК екі етістіктен тұрады: кең мағыналы және тар мағыналы. Сонымен қатар қазақ тілінде аралас симметриялы-асимметриялық конструкциялар жұмыс істейді деп есептейміз. Сериялық етістік конструкцияларының мәртебесі қазақ тіліндегі етістік тізбектерінің семантикалық және синтаксистік ерекшеліктерін көрсетеді. Сонымен, агглютинативті тілдерде тізбекті етістік конструкциялары етістік формаларының бөлінген тізбегінде мағына синкретизмін көрсете отырып, грамматикалық жүйенің табиғи бөлігі ретінде әрекет етеді.

Әбу Хайян әл-Андалуси ХІV ғасырда өмір сүрген араб, түркі, хабаша тілдерінің грамматикаларын жазған, тілдерді салғастыра және салыстыра зерттеуде біраз еңбек қалдырған лингвист ғалым. Зерттеу мақаласында оның түркі (мәмлүк-қыпшақ) тілінің грамматикасын араб тілді оқырмандарға түсіндіру мақсатында жазған «Китаб әл-Идрак лилисән әл-әтрак» еңбегінде келген исм сөздердің уазндарына салғастырмалы тіл білімінің және морфологияның нысаны ретінде талдау жасалады. Жалғамалы тілдерге жататын түркі тілі сөздерін және қопармалы тілдерге жататын араб тілі сөздерін үйретуде қолданылатын әдіс негізінде араб тілді оқырмандарға түсіндіруде Әбу Хайян әл-Андалусидің қолданған әдістері зерттеледі. Әбу Хайян түркі тіліндегі уазндарды (сөз қалыбы) сөз құрамындағы дауыссыз дыбыстардың санына қарай топтастырған. Оның пікірінше, түркі тілінде бір, екі, үш, төрт, бес және алты дауыссыз әріпті исм сөздер кездеседі және осы сөздерді 99 уазн негізінде топтастыруға болады. Мақалада осы 99 уазн құрамындағы дауыссыз дыбыстың санына қарай кестеге салынып, әр уазнды қазақ тіліндегі оқылуымен және түркі тіліндегі мысалымен бірге беріледі. Әр кестеден кейін оқырманға түсінікті болу үшін қазіргі қазақ тіліндегі сөздерді (исм сөздерді) бір уазнның аясында қалай жинауға болатындығы мысал ретінде келтіріледі. Бұл түркі тілдерінің тарихи грамматикасына, салғастырмалы тіл біліміне қатысты жаңа көзқарастарға жетелейтін зерттеу деп есептейміз. Мақалада қазақ тілін араб тілді оқырмандарға үйреткенде осы әдісті қолдану, тәжірибеден өткізу идеясы ұсынылды. Әбу Хайянның түркі тіліндегі дауысты и және у әріптеріне қатысты пікірі талданып, қазіргі қазақ тіліндегі осы мәселе зерттеуде назар аударуға тұрарлық дереккөз екендігі көрсетілді.

Мақал-мәтелдер – халық даналығын бойына сіңіріп, тіл мен өмірдің көркін танытатын және тіл рухын байытатын негізгі құрал. Бұл мақалада қазақ, ағылшын, орыс, ұйғыр тілдеріндегі балама мақал-мәтелдердің ортақ және ерекше белгілері қарастырылады. Орынды сұрақ туындайды: неліктен талдау үшін бұл тілдер таңдалды? Жаһанданған әлемде көптеген ел елеулі иммиграциялық үрдісті бастан кешіруде, Қазақстан да бұдан тыс қалмады. Бүгінде Қазақстанда ағылшын және ұйғыр тілді иммигрант көп. Сонымен қатар Қазақстан 70 жыл бойы Кеңес Одағының құрамында болып, 1991 жылы ғана тәуелсіздік алды. Осыған байланысты елімізде орыстар мен орыс тілінде сөйлейтін өзге ұлт өкілі көп. Мақал-мәтелдерді зерттеу барысында Мати Кууси, Г.Пермяков, Е.Кокаре, Н.Пазяк, А.В. Кунин, Ә.Қайдар, Н.Иссанбат, А.Нұрмаханов сынды ғалымдардың ғылыми еңбектері әдістемелік негіз ретінде басшылыққа алынды. Мақал-мәтелдердің ұқсастықтары мен айырмашылықтарын анықтау мақсатында салыстырмалы-семантикалық талдау әдістері қолданылды. Бұл мақаланың ғылыми және практикалық маңызы зор. Зерттеу нәтижелерін лингвомәдениет, әдебиет және фольклортану салаларындағы болашақ зерттеулерде теориялық тұрғыдан қолдануға болады. Сонымен қатар студенттер мен иммигранттар мақал-мәтелдерді өзара салыстырып, салғастырып, түрлі тілдік контекстерде қолдана алады. Сондай-ақ алынған  нәтижелерді ғылыми зерттеулер мен жарияланымдарда пайдалана алады. Қазақ, ағылшын, орыс, ұйғыр мақал-мәтелдерін салыстыра зерттей отырып, біз қазақ, орыс, ұйғыр мақал-мәтелдерінің лексикалық құрамы мен грамматикалық құрылымы жағынан ішінара немесе өте ұқсас, сондай-ақ функционалдық-семантикалық және аффективті-экспрессивті ерекшеліктері жағынан сәйкес келеді деген пікірді ұстанамыз. Дегенмен ағылшын мақал-мәтелдерінің семантикалық мазмұны осы тілдермен ортақ болғанымен, грамматикалық құрылымы жағынан ерекшеленеді. 

Бұл мақала қазақ халқының азаттығы жолындағы күресте жетекшілік еткен, ұлт зиялыларының алдыңғы қатарында болған аса көрнекті саяси және мемлекет қайраткері Тұрар Рысқұловтың тілдік тұлғасын зерттеуге арналған. Тұрар Рысқұлов – Қазақстан мен Орталық Азия тарихында айрықша рөл атқарған аса ықпалды тұлғалардың бірі. Оның азаматтық тұлғасы, қоғамдық қайраткерлік қызметі ұрпақтан-ұрпаққа үлгі-өнеге боларлық. Ал әдебиеттегі асқақ та айбынды образы өзі сүйген, өзін сүйген туған ел-жұртына етене таныс әрі ыстық. Зерттеудің басты мақсаты – Қазақстан мен Орталық Азияның қоғамдық-саяси өмірінде маңызды орын алған қайраткер – Тұрар Рысқұловтың тілдік тұлғасын жан-жақты қарастыру. Ол үшін авторлардың алдында қайраткердің экономикалық, қоғамдық-рухани және саяси дискурсын танытатын еңбектерін қарастыру міндеті тұрды. Зерттеу нәтижесінде: 1) саяси қайраткердің еңбектеріндегі материалдық мәдениеттің озық үлгілері анықталды; 2) ғалымның  экономика, өндіріс салаларына арналған мақалалары мен баяндамалары негізінде экономикалық дискурсы айқындалды; 3) атқарған саяси қызметтері мен саяси сипаттағы еңбектері арқылы қайраткердің саяси тілдік тұлғасы анықталды. Мақаланың ғылыми-практикалық маңызы: мақалада талқыланатын мәселелер мен алынатын нәтижелерді қазақ тілтанымындағы мәтінтану, дискурс, саяси лингвистика, когнитивті лингвистика салаларында және элективті курстарда пайдалануға болады. Зерттеудің  дереккөзін Т. Рысқұловтың көптомдық шығармалар жинағы, дискурс, тілдік тұлға ұғымдарының мәнін ашуға бағытталған ғылыми тілтанымдық еңбектер құрайды. 

Мақалада өлең тілінің табиғаты жаңа пәнаралық бағыт – лингвистикалық синергетика бағытында қарастырылып, ашық, динамикалық, сызықтық емес, өзін-өзі ұйымдастыратын жүйенің тәртіп өлшемдерімен басқарылатын элемент ретінде сипатталады. Соған орай зерттеу синергетикалық ғылыми бағыттың мүмкіндіктерін пайдалана отырып, өлеңсөзді жаңа қырынан тануды көздейді. Әрқашан даму үстіндегі күрделі жүйе ретінде бағаланатын поэтикалық мәтіндерді лингвосинергетикалық тұрғыда зерттеу мақсатын белгілейді. Осымен байланысты қолданылған лингвосинергетикалық тәсіл арқылы поэтикалық дискурстың сызықтық емес үдерістегі мағыналық бейнелерінің энергиялық күші мен дискурстық кеңістіктегі қозғалысы анықталып, дискурс күрделі ашық сызықтық емес жүйелер аясында қарастырылады. Осындай синергетикалық тәсіл арқылы талдау нәтижесінде Мұқағали Мақатаевтың «Жүрегім» атты өлеңінің көркемдік ерекшеліктерін айқындайтын көркем сөз қуатының қозғаушы күштері жаңаша көрсетіледі. Мақалада Е.Ю. Муратованың поэтикалық мәтіннің синергетикалық коэффициентін анықтау үшін ұсынған формуласы арқылы (СК = A/N) ақын М.Мақатаевтың «Жүрегім» өлеңінің синергетикалық өлшемі анықталады. Мұқағалидың pyxaни жәнe тiлдiк әлeмiн, көpкeм cөз әлeyeтiн өзінше қолдануын лингвосинергетикалық бaғыттaғы зepттeyлep үpдiciндe жaңaшa зepдeлeу – ақынның тiлдiк тұлғacын aшып, шығармашылық тіл байлығын танытатын, сөздің құдіретін айшықтап, көрсететін негізгі арналардың бірі. Синергетикалық маркерлер жүйесін тану тілдің даму барысындағы коммуникативтік қызметін зерттеудегі теориялық негізділігімен қатар, білім беру саласындағы мамандарға, атап айтқанда, мұғалімдер мен оқытушыларға поэтикалық шығармашылықтың құрылымдық және мағыналық ерекшеліктерін оқушылар мен студенттерге түсіндіруге, оқыту үдерісін тиімді ұйымдастыруға мүмкіндік беретін практикалық құндылығымен де маңызды.

Мақалада қазақ тіліндегі сөз синтезі фонетика-фонологиялық, просодикалық жағынан қарастырылады. Сөз синтезі – жазба мәтінді ауызша түрге келтіру процесі. Ол тек мәтінді дыбыстау емес, табиғи және түсінікті сөйлеуді қамтамасыз етуге бағытталған. Синтезатордың шынайы әрі түсінікті болуы үшін мәтін орфоэпиялық норма бойынша жүйеленіп, фонемалардың өзгерісі, дауыстылардың редукциясы, дыбыстық құбылыстар тілдік деректер негізінде сипатталды. Себебі сөз синтезін жетілдіруде фонетика-фонологиялық заңдылықтардың маңызы зор. Сондай-ақ мақалада сөз синтезінің өзектілігі және әдістері сипатталып, оның өзара ерекшеліктері анықталды. Сонымен қатар заманауи сөз синтезі бағдарламалары, олардың артықшылықтары мен кемшіліктері қарастырылды. Мақалада сөз синтезін жүзеге асыру үшін қолданылатын артикуляциялық, форманттық, параметрлік және нейрондық модельдер талданды. Қазақ тіліндегі сөз синтезінің сапасын жақсарту үшін қысқарған сөздер мен сандарды ашып жазу, орфоэпиялық нормаларды сақтау, интонация мен ырғақты топтарды дұрыс модельдеу қажеттілігі көрсетілді. Зерттеу нәтижелері қазақ тілінің фонетика-фонологиялық заңдылықтарына негізделген сапалы сөз синтезін жасауға ғылыми негіз бола алады. Сапалы сөз синтезін жасау қазақ тілінде сөйлеу интерфейстерін әзірлеуге жол ашады. 

Шет тілдерін меңгеруде «әдіс» концептісін қабылдауға жаңа көзқарасты қалыптастыру мақаланың мақсаты болып табылады. Тілге қатысты зерттеулерде «әдіс» терминін түсіну және қолдануды кешенді талдау негізінде осы концептінің салалық мазмұнын сипаттаудағы кемшіліктер анықталды. Авторлар әдістің лингвистикалық, педагогикалық, әдістемелік және әлеуметтік-мәдени аспектілерін жалпыланған-абстрактілі тұрғыдан талдап, сонымен қатар олардың мазмұны мен әр аспектінің шет тілі сабақтарындағы коммуникация үдерісіне қосқан үлесін ашады. Мақалада анықталған аспектілерді іске асыру принциптері ұсынылған, сонымен қатар шет тілін шынайы оқытуға ықпал ететін және оны меңгеру үдерісінің қажетті шарты ретінде ақиқат принципіне ерекше назар аударылған. Сонымен қатар тіл білімінде бұрыннан қалыптасқан тіл мен ойлау арасындағы байланыстан авторлар «субъектінің өз ана тіліне жақындығы» деген ұғымды ойлап тапты, бұл аудармаға байланысты танымдық ісәрекеттер арқылы ана тілі мен оқытылатын шет тілі арасындағы байланысты ұстану және сақтау қажеттілігін тудырды. Осылайша, мақалада тілдің қалай үйренетініне, зерттелетініне және оқытылатынына және олардың жалпы сипаттамалары мен мағыналарына назар аудара отырып, зерттеуде қолданылатын «әдіс» терминінің мазмұнының төрт концептуалдық аспектісі сипатталған. Шет тілін меңгеру контексіндегі осы аспектілердің семантикалық мазмұнын, сондай-ақ оларды жүзеге асыру принциптерін ұсыну «әдіс» терминінің салалық мағынасын тереңірек түсінуге мүмкіндік береді.

Қазақстандық медиакеңістіктің трансформациясы жағдайында жарнама гендерлік рөлді репрезентациялау мен қайта пайымдаудың маңызды дискурстық алаңына айналуда. Осы зерттеудің мақсаты – қазақстандық жарнамада гендерлік рөлді бейнелеу үшін қолданылатын лингвистикалық стратегияларды айқындау және олардың аудитория қабылдауына тигізетін ықпалын бағалау. Зерттеу пәнаралық әдіснамаға негізделеді, ол когнитивтік лингвистика, прагмалингвистика, сыни дискурс-талдау және медиапсихология элементтерін біріктіреді. Эмпирикалық материал ретінде 100-ден астам шынайы жарнамалық мәтіндер мен 1000 респондент қатысқан социолингвистикалық сауалнама нәтижелері пайдаланылды. Зерттеу барысында дәстүрлі гендерлік архетиптерді қайталайтын фреймдік құрылымдар мен концептуалдық метафоралар анықталды, сонымен қатар инклюзивтік тәсілдердің қолданылу мысалдары тіркелді. Лингвистикалық талдау негізінде жарнамалық мәтіндер гендерлік маркерлену деңгейі, сөйлеу актілерінің түрі және прагматикалық бағдар бойынша жіктелді. Зерттеудің теориялық маңыздылығы жарнамадағы гендерлік бейнелерді интерпретациялауға арналған лингвистикалық тәсілді ұсынуында. Практикалық маңыздылығы инклюзивті жарнама мәтіндерін жасау мен брендтердің коммуникациялық стратегияларын түзетуге арналған ұсынымдармен көрініс табады. Бұл жұмыс қазақстандық контексте гендерлік лингвистика мен жарнамалық дискурс-талдауды дамытуға елеулі үлес қосады. 

Зерттеу жұмысы Ирландия мифологиясындағы әйел бейнелерінің екі жақтылығын эмпирикалық талдауға бағытталған. Зерттеу нысаны ретінде әйелдерге қатысты мифологемаларды позитивті және негативті архетиптерге жіктеу арқылы тарихи маңыздылық, лингвистикалық эволюция және қазіргі заманғы мәдени дискурстардағы өзектілік секілді аспектілерге баса назар аударылады. Google Ngram Viewer және Sketch Engine аналитикалық құралдары пайдаланылып, негативті атрибутталған Banshee, Witch, Cailleach Beara және Morrigan сияқты кейіпкерлердің жиілік және семантикалық өзгерістері позитивті прототиптерімен (Aine, The Sidhe, Étaín және Airmid) қатар сандық көрсеткіштер арқылы бақыланады. Алынған нәтижелер кейбір мифологемалардың феминистік және нео-паганистік контекстерде мелиорация және қайта интерпретациялауға ұшырағанын көрсетеді, ал кейбіреулері мәдени тұрғыдан маргиналданған немесе тар аядағы әсер ету саласына ығыстырылып қалады. Осылайша, мифологиялық архетиптердің дамып келе жатқан мәдени дискурстарға бейімделуі және әлеуметтік құндылықтар трансформациясын бейнелеуі арқылы тіл, мифология және гендерлік сәйкестік арасындағы динамикалық қарым-қатынас айқындалады.  

Мақала бүгінгі таңда адамдардың өзара ақпарат алмасуы мен коммуникативтік кеңістігі болып табылатын әлеуметтік желілердегі ұлттың тілі мен мәдениетін сабақтастыра көрсететін лингвомәдени құндылықтардың насихатталу мәселелеріне арналып отыр. Зерттеудің негізгі мақсаты – сандық платформалар арқылы ұлттық кодтың тасымалдаушысы болып табылатын ақпаратты тарату және ұсыну ерекшеліктерін анықтау. Жұмыстың эмпирикалық негізі ретінде Instagram, Telegram, Facebook, TikTok және YouTube сияқты әлеуметтік желілер таңдалды. Талдауда сандық кеңістікте кеңінен ұсынылған мақал-мәтелдер, нақыл сөздер, жұмбақтар, шешендік өнер үлгілері сияқты ауызша ауыз әдебиеті элементтерінің лингвомәдени ерекшелігіне назар аударылады. Зерттеу ұлттың рухани мұрасын әлеуметтік желі арқылы жеткізу тиімділігін, оның қазіргі жағдайдағы өзектілігін, «әлемнің тілдік бейнесін» қалыптастырудағы маңызын түсінуге бағытталған. Зерттеу әдістемесі әлеуметтік желілерде ұлттық-мәдени ақпаратты пайдалану ерекшеліктерін анықтауға мүмкіндік беретін бақылау және салыстырмалы талдау әдістеріне негізделген. Технологияның қарыштап дамып келе жатқанын ескерсек, мұндай контентті цифрлық ортада дұрыс және мақсатты түрде ұсыну қолданушылардың қабылдауы мен дүниетанымына әсер етіп, ұлттың тіліне, мәдениетіне, діліне деген құрметті қалыптастыруға ықпал ететіні сөзсіз. Цифрлық даму жағдайында ақпараттық мазмұнға жүйелі талдау жүргізу әдіснамалық зерттеулер жүргізуге негіз қалайды. Әлеуметтік желілер тілін лингвомәдени аспектіде қарастыру терең теориялық және қолданбалы зерттеулерге мүмкіндіктер ашатын өзекті ғылыми бағыт болып табылады. Медиаплатформаларды ұтымды пайдалану, ақпаратты визуализациялау және сандық контентті сыни қабылдау дағдыларын дамыту практикалық маңызға ие. 

Қырғыз тілі – түркі тілдер тобына жататын, негізінен Қырғызстан мен Орталық Азияның іргелес аймақтарында шоғырланған 4,4 миллионнан астам сөйлеушісі бар қырғыз тілі тіл иелерінің саны ұқсас немесе одан да аз тілдермен салыстырғанда есептеуіш лингвистикалық ресурстарда айтарлықтай теңсіздікке тап болып отыр. Мемлекеттік тіл және мәдени тірек ретіндегі мәртебесіне қарамастан, қырғыз тілі цифрлық лингвистикалық ландшафтыда әлі де жеткіліксіз қамтылған. Бұл зерттеу Әмбебап тәуелділіктер шеңберін (Universal Dependencies, UD) – тіларалық синтаксистік салыстыруды қамтамасыз ету үшін әзірленген аннотация жүйесін қырғыз тілінің құрылымдық ерекшеліктеріне қолдануды қарастырады. Біз UD парадигмасының негізгі шектеулерін сақтай отырып, қырғыз тіліне тән синтаксистік құбылыстарды шынайы көрсететін оңтайлы аннотация стратегияларын анықтауға тырысамыз. Қырғыз тілі үшін стандартталған синтаксистік ресурстарды құру екі жақты маңызға ие: ол жеткіліксіз ұсынылған тіл тобынан деректерді қосу арқылы лингвистикалық типологияны алға жылжытады және сонымен бірге қырғыз тілінде сөйлейтіндердің цифрлық салаға қатысуы үшін маңызды табиғи тілді өңдеуші қолданбалар үшін негіз қалайды. Біздің әдіснамалық тәсіліміз жаңадан пайда болған қырғыз тілінің синтаксистік корпустарын мұқият талдауды, генетикалық жақын түркі тілдеріне қолданылатын аннотация стратегияларын салыстырмалы бағалауды және төрт негізгі аннотация мәселелерін жүйелі зерттеуді қамтиды: қырғыз тілінің ақаулы көмекші етістік жүйесін көрсету, көп функциялы грамматикалық бөлшектерді жіктеу, жасырын негізгі элементтері бар конструкцияларды аннотациялау және осы жоғары агглютинативті тілдегі сөз түрлендіруші және сөзжасамдық морфологияның аражігін ажырату. Біздің талдауымыз лингвистикалық дәлдік пен тілдер арасындағы сәйкестіктің қос мақсаттарына жету үшін қырғыз тіліне тән құрылымдарға UD нұсқауларын шебер бейімдеу қажет екенін көрсетеді. Біз қырғыз лингвистикалық үлгілерінің тұтастығын сақтай отырып, тілдер арасында мағыналы салыстыруға мүмкіндік беретін бірыңғай аннотация шешімдерін ұсынамыз. Бұл зерттеу қырғыз тілі үшін есептеу ресурстарына елеулі үлес қосып қана қоймай, типологиялық ұқсас агглютинативті тілдерге кеңінен қолданылатын аннотация принциптерін де белгілейді. Практикалық салдарлар қырғыз синтаксистік корпустарды дамыту үшін жетілдірілген нұсқауларды қамтиды, бұл өз кезегінде парсер дәлдігін жақсартып, қырғыз тілінде сөйлейтіндер үшін маңызды тілдік технологиялық құралдарды әзірлеуді жеделдетеді.

Мақалада қазіргі қазақ киносы тілінің әлеуметтік лингвистикалық ерекшеліктері сараланып, қазақ тілінің кино индустриясындағы көрінісі мен рөлі ғылыми тұрғыдан сипатталады. Зерттеу мақсаты – қазақ киносының тіліне тән аралас тілдік құрылымдар (код араластыру, сленг, жаргон, пиджиндену, креолизация) мен олардың ұлттық тіл саясатына, қазақ тілінің қоғамдық беделіне ықпалын анықтау. Кино тілінің тілдік нормалардан ауытқуы тіл тазалығына, аудиториямен эмоционалды байланысқа және жастардың тілдік идентификациясына тікелей әсер етеді. Мақалада комедиялық және драмалық жанрдағы жиырмадан астам фильм тілдік корпус ретінде қарастырылып, олардың ішіндегі код ауыстыру жағдайлары, грамматикалық құрылым бұзылулары, лексикалық гибридтер мен бейпіл сөздердің үлесі контент-талдау арқылы нақтыланды. Мақаланың өзектілігі: қазақ киносы ұлттық мәдениеттің маңызды бөлігі болып табылады. Оның тілдік қолданыстары көрерменнің тілді қабылдауына және қазақ тілінің дамуына тікелей әсер етеді. Қазіргі замандағы жаһандану үрдісі мен шетелдік мәдени ықпалдың күшеюі ұлттық тілдің сақталуы мен дамуында жаңа мәселелерді туындатып отыр. Осы орайда қазақ киносының тілі тек шығармашылық құрал емес, сонымен бірге тіл саясаты мен мәдениетті сақтаудың негізгі элементі ретінде қарастырылады. Мақала нәтижелері кино саласындағы сценаристер, режиссерлер мен тіл мамандары үшін пайдалы бола алады. Қазақ киносындағы тілдік қолданыстарды талдау нәтижелері қазақ тілінің мәртебесін көтеру, оны сақтау және дамыту стратегияларын әзірлеуде қолданылуы мүмкін. Сондай-ақ бұл зерттеу қазақ киносына қызығушылық танытатын студенттер мен зерттеушілер үшін оқу материалы ретінде пайдалы болмақ. Бұл зерттеу қазақ тілінің кино арқылы жаңғыру мүмкіндігін арттыруға, сондай-ақ тілді идеологиялық және мәдени репрезентация құралы ретінде дамытуға бағытталады.

Мақалада қазақ тілінің ұлттық корпусына негізделген жиілік сөздігін құрастыру барысында омонимдерді ықтималдық-статистикалық әдіспен ажырату технологиясы жан-жақты сипатталады. Зерттеу мақсаты – бірдей жазылып, бірақ мағынасы мен грамматикалық қызметі әртүрлі болатын сөздерді (омонимдерді) автоматты түрде дәл ажырату жолдарын айқындау. Қазақ тілінің агглютинативті табиғатына тән морфологиялық күрделілік омонимдерді тану мен өңдеуде елеулі қиындықтар туғызады. Осы мәселені шешу мақсатында тілдік деректер автоматты морфологиялық анализатор арқылы өңделіп, сөздердің леммалық нысандары мен сөз таптары белгіленді. Алайда талдаудың дәлдігін арттыру үшін омонимдерді мәнмәтін негізінде саралап, ықтималдық үлестері арқылы нақты мағынасына сай үлестіретін арнайы кесте жасалды. Мақалада жиілік сөздікті құрастыру кезеңдері, қолданылған алгоритмдер мен мәтіндік стильдер сипатталады. Нақты мысалдар арқылы омонимдердің түрлі сөз таптарында қолданылу жиілігі салыстырылып, сандық мәліметтер негізінде мағыналық үлгілер жасалды. Бұл әдістеме арқылы жиілік реестрінде омонимдердің ықтимал мағыналық үлес салмағы есептеліп, олардың тілдік қолданыстағы үлгілері айқындалды. Жиілік көрсеткіштер мен мәнмәтіндік деректердің ұштасуы тілдік мазмұнның тереңірек танылуына ықпал етеді. Ұсынылған технология омонимдерді автоматты түрде тану мен топтастыруды жетілдіру арқылы жиілік сөздіктер сапасын арттыруға, тіл үйрету құралдарын тиімді әзірлеуге, сондай-ақ жасанды интеллектіге негізделген лингвистикалық жүйелерді құруға айтарлықтай мүмкіндік береді. Сонымен қатар бұл тәсіл лингвостатистика, семантикалық модельдеу, білім беру саласындағы цифрлық құралдар мен корпус ресурстарын интеграциялау секілді бағыттарда кеңінен қолдануға әлеуетті. Зерттеу нәтижелері қазақ тіл білімінің корпус лингвистикасы, қолданбалы лингвистика және цифрлы лексикография бағыттарында тың әдістемелік үлгі ұсынады.

Мақалада еңбек, мемлекеттік, халықаралық және бизнес-келісімшарттар сияқты әртүрлі типтегі келісімшарт мәтіндеріне лингвистикалық талдау жасау арқылы келісімшарттық міндеттемелерді түсіндірудің дәлдігі мен тиімділігіне әсер ететін факторларды анықтау көзделеді. Зерттеу барысында іскерлік дискурс аясында қолданылатын мәтіндердің лексикалық, синтаксистік және морфологиялық ерекшеліктері қарастырылды. Лингвистикалық талдау тіл жүйесінің әртүрлі деңгейлерінде жүргізілді: лексемалар, терминологиялық тұрақты тіркестер, грамматикалық құрылымдар (модальдық және етіс формаларын қоса алғанда), сондай-ақ келісімшарттық дискурста жиі кездесетін синтаксистік модельдер талданды. Жалпы ерекшеліктердің (клише, терминологиялық қанықтылық, синтаксистік формалдылық) болуына қарамастан, әр келісімшарт түрі кәсіби және құқықтық саланың ерекшеліктерін бейнелейтін вариативті тілдік белгілерге ие екені анықталды. Зерттеудің ғылыми жаңалығы институционалдық сипаты әртүрлі келісімшарттардың тілдік ерекшеліктерін бірыңғай әдістемелік негізде салыстырмалы түрде талдау арқылы инвариантты және айырмашылық тудыратын тілдік сипаттамаларды анықтауда жатыр. Зерттеу нәтижелері келісімшарт құрылымы мен тілдік ресімделуі тек іскерлік стильдің жанрлық ерекшеліктерімен ғана емес, сонымен қатар келісімшарттағы ережелерде көрсетілген тараптардың прагматикалық мақсаттарымен де айқындалатынын көрсетеді. Аталған деректер қолданбалы құқықтық лингвистикада, келісімшарттық құжаттарды құрастыру мен бейімдеуде, сондай-ақ іскерлік және құқықтық коммуникация саласындағы мамандарды даярлау бойынша білім беру үдерісінде пайдаланылуы мүмкін.

Халықаралық алмасу жиілігінің артуына байланысты екінші тілді үйрену мәселесі академиялық қауымдастықтың назарын аударып отыр. Екінші тілді игеру кезінде тілдік трансфер құбылысы жиі кездеседі, бүгінде ол тілдер арасындағы ықпалды зерттеудің нысанына айналды. Бұл мақалада ханзу студенттерінің орыс ауызша сөзін меңгеру үдерісіндегі тілдік трансфер көрінісі талданады. Бұл талдау «Қытай студенттерінің орыс тілі фонетикасын меңгеру үдерісіндегі тілдік трансфер» тақырыбындағы диссертациялық жұмыс аясында орындалған ғылыми-зерттеу жұмысына негізделген. Тіл біліміндегі тіларалық мәселелерді шешудің жалпы тәжірибесіне сүйене отырып, салғастыру әдісі тілдің трансфер теориясын жүзеге асырудың негізгі стратегиясы болып табылады. Осыған байланысты мақалада тілдік трансфер теориясын зерттеу перспективасы ретінде алып, екітілді контрастивті аналитикалық әдіс қолданылып, ханзу студенттерінің ана тілі мен орыс тілі арасындағы фонемалар, буындар мен екпіндерді салыстырып, жалпы жағымды және жағымсыз тасымалдау түрлері талданады. Талдау нәтижесінде тілдік трансфердің түсінігі мен әсері сипатталып, ханзу ана тілінің орысша айтылымға әр түрлі теріс ауысуының себептері мен қытай ханзу студенттерінің орыс тілін меңгеру барысындағы фонетикалық қателері мысалдар арқылы көрсетіледі. Бұл талдаудың мақсаты ханзу студенттерінің орыс фонетикасын меңгеру үдерісінде әртүрлі тасымалдау түрлерінің себептерін ашу арқылы орыс фонетикасын түсіну, орыс тілінде жақсы сөйлеу дағдыларын меңгеру және фонетикалық қателерді болдырмау болып табылады.

Мақалада қазақ тіл білімінің дамуына сүбелі үлес қосқан көрнекті ғалым Шамғали Сарыбаевтың әдістемелік тұжырымдары қарастырылады. Ғалымның «Қазақ тілі методикасының кейбір мәселелері» атты еңбегіндегі фонетика, морфология, орфография және сөз таптарын оқытуға қатысты көзқарастары талданып, олардың теориялық және практикалық маңызы анықталады. Зерттеу барысында Сарыбаевтың әдістемесі қазіргі қазақ тілін оқыту әдістерімен салыстырылып, оның ерекшеліктері, артықшылықтары мен шектеулері айқындалды. Сарыбаев әдістемесінің басты ерекшелігі – тіл құрылымын жүйелі түрде меңгертуді көздеуі, нақты мысалдар мен көрнекілік арқылы оқушылардың тілдік талдау жасау қабілетін дамытуға басымдық беруі. Сонымен қатар зерттеу нәтижелері ғалым ұсынған әдістерінің бүгінгі қазақ тілін оқыту үдерісімен сабақтастығын көрсетті. Ғалымның фонетика мен грамматиканы оқытудағы аналитикалық тәсілдері қазіргі коммуникативтік әдістермен үйлестірілген жағдайда, қазақ тілін меңгертудің тиімділігін арттыруға мүмкіндік беретіні дәлелденді. Ш. Сарыбаевтың әдістемесі XX ғасырдың алғашқы жартысында қалыптасқанымен, оның тіл үйрету жүйесі бүгінгі педагогикалық үдерістермен ұштасып, өзектілігін сақтап отыр. Ғалымның зерттеулері мен әдістемелік тәсілдері қазақ тілінің құрылымдық ерекшеліктерін терең меңгертуге бағытталғандықтан, оларды қазіргі заманғы білім беру технологияларымен біріктіру өз нәтижесін беруі мүмкін. Осы зерттеу қазақ тілін оқытудың ғылыми негіздерін жетілдіруге, Ш. Сарыбаевтың әдістемелік мұрасын жаңаша пайымдауға және оны заманауи педагогикамен сабақтастыруға бағытталған.