Зерттеу жұмысының нысаны – В. В.Радловтың Санкт-Петербургте 1888-1911 жылдар арасында жарық көрген сегіз кітаптан тұратын төрт томдық «Опыт словаря тюркских наречий» атты сөздігіндегі қазақ тілі материалдары. Жалпы алғанда тіл ішінде болып жататын процестер мен сыртқы түрткіжайттардың ықпалынан кез келген тілдің өзгеріске ұшырайтыны белгілі. Осы тұрғыдан XIX ғасырда жасалған жалпытүркілік сөздікте қамтылған қазақ сөздерінің тілдік құрамы мен құрылымын бүгінгі тіл ғылымы тұрғысынан зерделеу әрқашан маңызды да құнды болмақ.

   Зерттеу жұмысымыздың басты мақсаты – аталмыш сөздіктегі қазақ сөздерінің грамматикалық сипатын ашу болғандықтан, осы мақсатқа сай мақалада сөздердің жалпы фонетикалық, морфологиялық, сөзжасамдық ерекшеліктерін ашу міндеттері қойылады.

   Әліпби және графика, қазақ тіліндегі дыбыстардың жіктелімі, дауыстылардың үндестік заңы тәрізді күрделі мәселелердің шешімін табудағы ғалымның ұстанымдары жайында сөз болады. Зерттеу барысында тілдік материалды жинақтау, іріктеу, жүйелеу әдістері, сондай-ақ сипаттау, статистикалық талдау әдістері қолданылады. Зерттеу нәтижелері мен берілген ұсыныстар қазақ тіл білімі тарихын, тарихи лексикология мен лексикографияны зерттеу ісіне өз деңгейінде теориялық үлес, ал тіл тарихын оқыту үдерісіне практикалық үлес қосады.

   Мақалада дәстүрлі қазақ есімдері мен ру-тайпа аттарының аталым уәжіндегі ырым-тыйымдар, наным-сенімдердің семантикасы қарастырылады.

   Зерттеу өзектілігі «Қазақ тілінің ұлттық корпусының» Ономастикалық ішкорпусын антропонимдер мен ру-тайпа атаулар блогымен толықтыру қажеттілігімен байланысты болып отыр.

   Корпустық базаны толықтырып қана қоймай, кісі есімдер жүйесіндегі ескірген есімдер мен көптеген қазақ тектері бастау алатын этнонимдік модельдердің мағынасы жабық кодқа салынған, көмескіленген, қазіргі тілдік қауымға түсініксіз, анахронизмге айналған, халықтық білімдер мен дәстүрлі түсініктер арқылы анықтау өзектілігі арта түсуде. Антропоним, этнонимдердің «жағымсыз» семантикасы астарында қорғау, магиялық, ритуалдық функцияларды айқындау,

   ХІХ ғасырдағы ономастикалық материалдармен дәйектелуі мақала тақырыбының ғылыми құндылығы мен жаңалығын айқындайды.

   Зерттеуде тілдік материалды жүйелеу, сипаттау, тарихи-деректік интерпретация жасау тәрізді дәстүрлі әдістер қолданылды. Сондай-ақ мәдени семантикалық талдау әдісі антропо-, этномодельдердің халықтың практикалық тіршілік қамымен, мифтік танымымен байланысты түрлерін айқындауға мүмкіндік береді. Зерттеу барысында ру-тайпа атауларының көпшілігі лақап аттарға негізделгендігі, сондай-ақ олардың «жағымсыз, тылсым күштерден қорғау функциясы» арқылы уәжделгендігі анықталады. ХІХ ғасырдағы кісі есімдері мен ру-тайпа атаулары сол кезеңдегі қазақтың көшпелі қоғамының ақиқат «ғаламның тілдік бейнесін», «ғаламның ономастикалық бейнесін», яғни реалды тілдік контентін көрсете алады.

   Мақалада Шығыс Қазақстан облысы Катонқарағай, Алтай, Глубокий аудандары топонимдерінің тарихи-лингвистикалық ерекшелігі қарастырылады. Жер-су атауларын тарихи және тілдік тұрғыдан талдау арқылы адамзат дамуының тарихы мен қазіргі кезеңі номинация үдерісімен үздіксіз байланысты деген қорытынды жасалады. Жер-су атаулары лингвистиканың, географияның, тарихтың және мәдени антропологияның маңызды бөлігі ретінде кез келген аумақты зерттеудің негізгі элементі болып табылады. Топонимиканы зерттеу жергілікті атаулардың тарихи және географиялық эволюциясын қадағалап қана қоймай, сонымен қатар осы атауларға белгілі бір мағына беретін тұрғылықты халықтың мәдениетін, жеке басын және менталитетін түсінуге мүмкіндік береді. Топонимдер ежелгі тарихи оқиғаларды, мифтерді, діни түсініктер мен дәстүрлерді, табиғи орта ерекшеліктерін және т.б. көрсете алады. Сондықтан жер-су атауларын тілдік және тарихи тұрғыдан зерттеу сол аумақты мекен еткен жергілікті тұрғындар туралы әрі тарихи әрі лингвистикалық дерек алудың бірден-бір көзі болып саналады.

   Мақаланың басты мақсаты – негізгі сөздікке енбей қалған микротопонимдердің мәдени-семантикалық ерекшелігін қарастырып, тарихи-тілдік және аналитикалық-интерпретативті т. б әдістер негізінде талдау болып табылады.

   Мақалада кейбір атаулардың шығу төркіні патша өкіметі шенеуніктерінің жыл сайын жазылып отыратын әр түрлі ресми ақпараттарынан алына отырып, түсініктемесі беріледі. Тілдік бірліктерді тарихи тұрғыдан талдау жер-су атауларына анықтама беру, қазақ халқының ұлттық-рухани негізінің бейнесі, ұлттың генетикалық мәдени коды болып табылатындығы дәлелденеді.

   Қазақ хандығы құрылғанға дейін Ұлы далада бірнеше мемлекеттік құрылымдар бірінің орнына бір келіп, сабақтастық сипатта болды. Бірақ сол мемлекеттердің халқы байырғы қыпшақ-оғыз тайпалары болып қала берді. Тарихта Ұлық Ұлыс атымен даңқы шыққан Алтын Орда мемлекеті өз заманындағы алыс-жақын мемлекеттермен тығыз саяси және мәдени қарым-қатынас орната білді. Сол мәдени қарым-қатынастардың іздері бүгінгі заманға жазба ескерткіштер тілі арқылы жетіп отыр. Тіл – мәдениеттің асылы, ұлт мәдениетінің, мәдениатаралық комуникацияның көрінісі ретінде толық зерттелген жоқ. Отандық түркітануда, медиевистикада орта ғасыр жазба ескерткіштерінің тілі зерттеліп, мәтіндері сараланып, сөздіктері біршама жасақталды. Ендігі кезекте осы
орта ғасыр жазба ескерткіштерін мәдени, рухани құндылық ретінде қарастыру аса маңызды.

   Зерттеудің мақсаты – ескерткіштер тілінің әрбір тілдік бірліктеріне, тұрақты тіркестерінің компонеттеріне үңіліп, мәдениетаралық коммуникацияның ықпалымен енген кірме сөздерді саралау.

   Тіл арқылы көрінетін мәдениетаралық қарым-қатынастардан ұлттың жүріп өткен жолы, қалыптасу үдерістері айқын сезіледі. ХІІІ ғасырларда оғыз-қыпшақ аралас сипаттағы орта түркі тілі күллі Еуразия кеңістігінің әр қиырында естіліп тұрды. Қыпшақтардың негізі отаны болған Алтын Орда мемлекеті үлкен керуен жолында тұрып, өз тұсындағы мемлекеттермен мәдени тығыз қарым-қатынас орнатты, ислам дінін қабылдады. Осы кезеңде ғылым-білімнің және әдебиеттің дамуында араб-парсы тілінің ықпалы зор болды. Сол замандардағы мәдени қарым-қатынас сөзсіз жазба ескерткіштердің тілінен көрініс тапты. Қазақ ұлты мен тілінің тарихи қалыптасуындағы мәдениетаралық коммуникацияның іздерін саралауда зерттеу жұмысының практикалық маңызы зор.

   Қазіргі қазақ тілінің сөздік қоры неологизмдер мен өзге тілдерден енген сөздермен ғана емес, көнерген, ескі кітаби сөздердің пассив қордан актив қорға өтіп, қайта жаңғыруымен толығып жатыр. Тәуелсіздік алған жылдардан бастап бұрынғы мағынасына жаңа мағына үстеген, қайта жаңғырған ескі кітаби лексикалық бірліктер бұқаралық ақпарат құралдары тілінде жиі кездесе бастады. Отандық және шетелдік тіл білімінде араб, парсы сөздеріне қатысты бірқатар ғылыми еңбектер мен мақалалар арналған, алайда ескі кітаби араб, парсы сөздерінің қайта жаңғыруы туралы зерттеулер әлі де жеткіліксіз.

   Осыған орай біздің зерттеуіміздің мақсаты – қазіргі қазақ тіліндегі ескі кітаби араб және парсы сөздерінің қазіргі қазақ тіліндегі семантикалық өзгерісі мен қайта жаңғыруын талдау.

   Аталмыш мақалада ескі кітаби араб және парсы сөздерінің семантикалық өзгерістері, атап айтқанда, олардың жаңғыруына ықпал ететін себептер, тарихи-құрылымдық ерекшеліктері, қалыптану үдерісі, түрлі ғылым салаларындағы қолданыстары қарастырылады. Практикалық маңыздылығы. Зерттеу нәтижелері кірме араб және парсы лексикасының теориялық негізін кеңейтуге ықпал етеді, лексикографиялық жұмыстарды жетілдіруге үлес қосады, қазақ тілі мен әдебиеті пәні бойынша оқу бағдарламалары мен оқулықтарды, ЖОО-да тіл тарихы, лексикология салалары бойынша оқылатын дәрістер мазмұнын жаңа тілтанымдық ақпараттармен толықтыруға мүмкіндік береді.

   Зерттеу жұмысы жасалу құрылымы бір-біріне ұқсас, күрделі етістік конструкциясын жасауда құрылымы бірдей, бір-біріне байланысты төрт қалып етістіктің бірі – «жатыр» етістігінің тілдік ерекшеліктерін кешенді талдауға бағытталады. «Жатыр» етістігінің созылыңқы осы шақ формасындағы морфологиялық, синтаксистік, семантикалық ерекшеліктеріне басты назар аударылады. Бұл қалып етістіктің тілдік ерекшеліктері жан-жақты қарастырылады, атап айтқанда «негізгі етістік + жатыр» конструкциясын жасауға қатысатын құрылымдық элементтер анықталады, мағыналық сипаты, ұқсастықтары мен ерекшеліктеріне баса назар аударылады. Аталмыш етістіктің семантикалық негізіне көңіл бөлініп, нақты айтқанда контекстік баламалары (жүр, отыр, тұр) арасындағы ұқсастықтар мен айырмашылықтар анықталады. Бұл зерттеудің әдістемесі лингвистикадағы бірқатар мысалдарды жан-жақты, көп деңгейлі зерттеуге негізделген, онда типтік нұсқадағы бұл етістік қазіргі ұзақ уақыттың мағыналарын білдіру үшін қолданылады. Алынған нәтижелер қазақ тіліндегі көмекші етістіктер жүйесін теориялық тұрғыдан түсінуге ықпал етеді, сондай-ақ тілді тереңдетіп лингвистикалық талдау мен зерделеу үшін практикалық ұсыныстар береді. Сайып келгенде, бұл зерттеу қазақ тілінің грамматикасын оқытудың лингвистикалық тәсілдерін жетілдіруге бағытталған.

   The article analyzes the works of the outstanding figure of Kazakh linguistics of the early twentieth century Telzhan Shonanuly on the Kazakh alphabet based on Latin graphics. More than 20 scientific and journalistic articles and reports of the scientist on the Latin alphabet, published in the period from 1924 to 1930. The article consists of two parts: the first part provides an exhaustive analysis, information on the dynamics of all stages, from the first raising of the issue of transition to the Latin alphabet to the gradual development, dissemination, gaining strength and implementation, on the work done and its scientific and cognitive justifications; the second part – on the transition to the Latin alphabet in Kazakhstan and the Soviet Union, in countries outside the Union, important issues of the process were also analyzed, and information necessary for today was provided. Linguistic and public social problems of the Kazakh-Latin alphabet period of the early twentieth century are still important today, especially for the modern alphabet reform. Therefore, the linguistic conditions for choosing the alphabet, the experience of implementation, methods of solving public social and political problems constitute the content of the article. As a result of the study, the reasons for the inclusion of the Kazakh-Latin alphabet in the agenda of the early twentieth century will be analyzed from the point of view of the breath of the epoch, the fate of the language and an assessment of the role and place of Telzhan Shonanuly in this linguistic process will be given. The article is intended for researchers of the history of Kazakh linguistics, Kazakh writing and alphabet, readers wishing to obtain information about the development of the Latin alphabet at the beginning of the XX century. The article is a continuation of the study “Telzhan Shonanuly’s Scientific Approach to the Kazakh Writing”, published in issue 3 of this journal for 2024.

   Еуропадағы сыған балалары өздері тұратын елдің мемлекеттік тілін шамалы білуіне байланысты кемсітушілікке ұшырауда. Алайда олардың ана тілін білуге бағытталған зерттеулер саны шектеулі. Сыған тілінде стандартталған сынақтар жоқ. Бұл зерттеу олардың ана тіліндегі білімдерін тексеру мақсатында сыған тілінде – сыған балаларының ана тілінде тест әзірлеу әрекеті болып табылады. Мақалада Загреб (Хорватия) сығандарының мектепке дейінгі балалары арасында жүргізілген зерттеу нәтижелері келтірілген. Балалар Хорват тілін үйрететін және бастауыш мектепте оқуға дайындайтын мектепке дейінгі қоғамдық орталыққа барады. Зерттеуге 3-6 жас аралығындағы 30 сыған баласы (18 қыз және 12 ұл) қатысты. Олардың сыған тілі туралы білімдері Кучюков пен де Вильерс жасаған әдістеме арқылы тексерілді. Тест балалардың білімін сыған тілінің әртүрлі грамматикалық категориялары бойынша өлшейді.

   Зерттеудің мақсаты – сыған балаларының ана тілі грамматикасын қаншалықты білетінін көрсету.

   Ол үшін балаларды арнайы әзірленген тесттер арқылы тексереді. Зерттеуге қатысатын балалар қоғамдық орталық бөлмелерінде жеке тексеріледі. Нәтижелер жасы мен жынысы бойынша салыстырылады. Тест сыған тілінің әртүрлі грамматикалық категорияларын меңгеру деңгейін өлшеді. Зерттеу нәтижелері грамматикалық категориялардың білім деңгейі жынысына байланысты әртүрлі болатынын көрсетті. Ұлдар айтарлықтай жоғары білім деңгейін көрсетеді, бұл статистикалық маңызды деректермен (ANOVA) расталады. Грамматикалық категорияларды білу деңгейі сыған тіліндегі сана теориясы бойынша тестілеу нәтижелерімен де байланысты. Ересек жастағы балалар бұл тапсырмаларды жақсы орындайды, ал ұлдар “объектінің орнын ауыстыру” сияқты жалған сендіру тапсырмасында жоғары нәтиже көрсетеді. Мақалада “неліктен ұлдар қыздарға қарағанда сыған тілін жақсы біледі?” деген сұрақ қарастырылады. Мақалада мектепке дейінгі мұғалімдер үшін қызықты жаңа мағлұматтар бар. Қостілді балалар кейбір мәдениеттерде ана тілін әртүрлі деңгейде біледі және жынысына байланысты сана теориясы бойынша тапсырмаларды әртүрлі орындайды. Мұндай зерттеулер тәжірибе үшін маңызды, өйткені ұлдар мен қыздарға тілдік білім берудің әртүрлі тәсілдерін ұсынады.

   Қазіргі заманғы лингвистикада тілдік әрекеттің когнитивтік және прагматикалық аспектілерін зерттеу өзекті мәселелердің бірі болып табылады. Нейролингвистика адам миының сөйлеу әрекетін қалыптастырудағы рөлін, когнитивтік механизмдердің тілдік құрылымдарға ықпалын зерттейді. Коммуникативтік тіл білімі, өз кезегінде, тілдің қарым-қатынас құралы ретіндегі қызметін, сөйлеу актілерінің прагматикалық, дискурстық және әлеуметтік-психологиялық ерекшеліктерін қарастырады. Бұл екі бағыттың тоғысуы тіл білімінде жаңа әдіснамалық және әдістемелік тәсілдерді қалыптастыруға ықпал етеді.

   Зерттеудің мақсаты – нейролингвистика мен коммуникативтік тіл білімінің өзара байланысын айқындау, олардың теориялық және әдіснамалық негіздерін салыстыру, когнитивтік механизмдердің сөйлеу әрекетіне тигізетін ықпалын сипаттау.

   Осы мақсатқа сәйкес зерттеуде тілдік құрылымдардың когнитивтік өңделуі мен сөйлеу процестерінің нейролингвистикалық және коммуникативтік-прагматикалық ерекшеліктері қарастырылады. Зерттеудің теориялық маңыздылығы тілдік әрекеттің когнитивтік және нейропсихологиялық тетіктерін жүйелі сипаттау арқылы нейролингвистика мен коммуникативтік тіл білімінің байланысын негіздеуге бағытталады. Жұмыстың практикалық маңызы тіл үйрету әдістемесін когнитивтік және нейропсихологиялық тәсілдермен жетілдіру жолдарынан, сөйлеу актілерінің прагматикалық құрылымын сипаттаудан, тілдік коммуникацияны оңтайландыру амалдарын ұсынудан аңғарылады. Зерттеу барысында бірнеше әдістер қолданылды: теориялық талдау, салыстырмалы әдіс, дискурстық талдау, когнитивтік моделдеу және контент-талдау. Бұл әдістер әртүрлі ғылыми мектептердің тілдік коммуникацияны зерттеудегі ұстанымдарын салыстырып, нейролингвистикалық және коммуникативтік факторларды біртұтас жүйе ретінде қарастыруға мүмкіндік береді. Зерттеу нәтижелері нейролингвистика мен коммуникативтік тіл білімінің бірін-бірі толықтыратын зерттеу салалары екенін көрсетеді. Когнитивтік механизмдер мен прагматикалық факторлар сөйлеу әрекетінің қалыптасуында маңызды рөл атқарады. Тілдік ақпараттың өңделуі мен сөйлеу әрекетінің құрылымы когнитивтік процестермен реттелетіні дәлелденді. Сонымен қатар сөйлеу актілерін интерпретациялау мен прагматикалық мағыналарды түсінудің когнитивтік негіздері айқындалды. Зерттеу нейролингвистика мен коммуникативтік тіл білімінің интеграциясы арқылы тілдік коммуникацияны кешенді түрде қарастыруға мүмкіндік береді. Алынған нәтижелер когнитивтік тіл біліміндегі жаңа ғылыми тәсілдерді негіздеуге және тіл үйрету үдерісін тиімді ұйымдастыруға бағытталған. Зерттеу нәтижелерін тіл үйрету әдістемесіне, сөйлеу әрекетін дамытуға және тілдік коммуникацияны оңтайландыруға қолдануға болады. Нейролингвистикалық және коммуникативтік-прагматикалық тәсілдерді үйлестіре отырып, тілді меңгерудің тиімді стратегияларын ұсынуға мүмкіндік туады.

   Фразеологизмдер ұлттық тіл мен мәдениеттің көрсеткіші ретінде тілдің лексикалық құрамындағы маңызды компоненттердің бірі болып табылады. Лингвомәдени бірліктер ұлттың мәдениеті, дүниетанымы және ділі туралы терең ақпарат беріп, ұлттық тіл мен мәдениеттің тығыз байланысын айқындайтын ерекше қабат ретінде қызмет етеді. Осыған орай авторлар мақалада туыстас қазақ және түрік тілдеріндегі «бауыр» компонентті фразеологиялық бірліктерге лингвомәдени талдау жасайды. Мақалада қазақ және түрік тілдеріндегі «бауыр» лексемасы ұйытқы болған соматикалық фразеологизмдердің мәдени контексте қолданылу аясы мен лингвомәдени ерекшеліктерін анықтау мақсат етіледі. Соматикалық атаулар мәдениет пен дәстүрдің ажырамас бөлігі ретінде бүгінгі күнге дейін сақталып, көне мәдени код болып саналады. Сондықтан қазақ және түрік тіл біліміндегі соматикалық кодты зерттеу және салыстырмалы сараптама жасау ұлт мәдениетінің мәнін терең түсінуге және тілдік бірліктердің мағынасын ашуға үлкен мүмкіндік береді. Сондай-ақ бұл үдеріс тіл мен мәдениеттің өзара байланысы мен халықтардың өзіндік ерекшеліктерін көрсетеді. Туыстас қазақ және түрік тілдеріндегі соматикалық фразеологизмдерді «мәдени код» тұрғысынан қарастыру мақаланың негізгі бағыты мен маңыздылығын айқындайды. Ә.Кекілбаевтың «Үркер» романының түпнұсқасы мен түрік тіліндегі аудармалары қарастырылды. Мақаланың негізгі зерттеу нысаны болып отырған «бауыр» лексемасы ұйытқы болған соматикалық фразеологизмдерге салыстырмалы-сипаттамалы әдіс, лингвомәдени мен лингвостатистикалық әдістер арқылы талдау жүргізілді. Зерттеу нәтижелерін лингвомәдениеттанымдық зерттеулерде, қазақша-түрікше сөздіктер құрастыруда, «Лингвомәдениеттану», «Этнолингвистика», «Фразеология» және «Аударма теориясы мен практикасы» пәндері бойынша дәрістер оқуда пайдалануға болады.

   Мақала хронотопты талдауға арналған, ол роман жанрының ерекшеліктерін жүзеге асыру құралы ретінде қарастырылады және оны күрделі көпқырлы білім бірлігі ретінде “кеңістік-уақыт континуумы” (КУК) түрінде концептуалды деңгейде ұсынады. Бұл құрылым “кеңістік-уақыт-оқиға” концептілерінің бірлігін қамтиды. «Кеңістік-уақыт континуумы» когнитивтік матрица негізін түсінуге арналған когнитивтік контекст негізгі концептілер жиынтығымен ұсынылатын концептуалды-тақырыптық домендер арқылы анықталады.

   Мақаланың мақсаты – “кеңістік-уақыт континуумы” концептісінің когнитивтік және ұлттық-ерекшеліктерін анықтау, сондай-ақ, Кадзуо Исигуроның “Жерленген алып” романында роман жанры қасиеттерінің жүзеге асырылуын ашып көрсету.

   Концептуалды талдау, лингвомәдени талдау және когнитивтік матрицалық модельдеу негізінде жүргізілген зерттеу көркем шығарманы когнитивтік матрица түрінде ұсынылған көпқырлы білім бірлігі ретінде ғылыми түсінікті кеңейтуге көмектеседі. Бұл когнитивтік матрица автордың шынайылықты қабылдауын бейнелейтін концептуалды-тақырыптық домендерден (жеке-дара, әлеуметтік-мәдени, мифологиялық, философиялық-моральдық) тұрады. Автор өз ниетін бейнелейтін және ұжымдық пен жеке білімнің өзара байланысын көрсететін әлемді құрады. Теориялық және практикалық маңыздылығы – когнитивтік лингвистика, когнитивтік поэтика және лингвомәдениеттану салаларындағы көркем мәтіндерді филологиялық талдау үлгісі ретінде “кеңістік-уақыт континуумы” когнитивтік матрицасын іске асыру мүмкіндігі.

   Қазіргі таңда жаһандану барысы мен цифрландыруға қатысты үдерістер жылдам жүруіне байланысты тілде де өзгерістер орын алып жатыр. Қоғамда болып жатқан құбылыстардың барлығы дерлік тілде көрініс табады. Мақалада жаһандану процесі мен цифрлық трансформация жағдайында орын алған қазақ тіліндегі тілдік өзгерістер әлеуметтік лингвистикалық аспектіде қарастырылады.

   Мақаланың мақсаты жаһандану процесінің және Қазақстанды цифрландыру жұмыстарының мемлекеттік тілге әсерін, социолингвистикалық ерекшеліктерін анықтау болып табылады.

   Жұмыстың материалдары ретінде мемлекеттік сайттардағы: еgov.kz, astanahub.com, primeminister.kz, elicense.kz қазақ тіліндегі мәтіндер, жаңа тілдік бірліктер, ауызекі тілде кездесетін жаңа тілдік қолданыстар алынды. Аталған жұмыста цифрландыру нәтижесінде пайда болған тілдік өзгерістерді түсіну және талдау, сондай-ақ жаһандану және технологиялық прогресс жағдайында қазақ тілін сақтау және дамыту жолдарын іздеу сияқты проблемалар қарастырылды. Аталған мақалада қазіргі жаһандану әлемінің негізгі даму үрдістері және олардың қазақ тілінің дамуына әсерін анықтауға талпыныс жасалды, бұл қазіргі қоғамдағы тілдік процестер динамикасының бағыт-бағдарын түсінуге мүмкіндік береді.

   Мақалада қазақ, корей және ағылшын тілдеріндегі әлемнің тілдік бейнесіндегі түстің мифологиялық символизміне көзқарас сипатталған. Мифтердегі түс символизмі халықтық дәстүрлердің, әдет-ғұрыптардың, наным-сенімдердің және рухани мәдениеттің негізін анықтайды. Ол белгілі бір құндылықтар жүйесіне негізделген мағынаны, сезімдерді, дәстүрлерді, өмірді анықтайды. Түс-танымдық сипаттама – белгілі бір ұлттың дүниетанымының, салт-дәстүрінің, әдет-ғұрпының ерекшеліктерін түс призмасы арқылы зерттейтін тіл білімінің бір саласы. Тіл – адам ойын білдіру құралы ғана емес, сонымен бірге ғасырлар бойы қалыптасқан этнопсихологиялық және дүниетанымдық құрал, сонымен қатар осы дүниені тану құралы.

   Зерттеудің мақсаты – қазақ, корей, ағылшын халықтарының дүниетанымын аша отырып, түс концептісінің мәдени реңктерін салыстыру арқылы анықталған түс символикасының жалпыадамзаттық және ұлттық ерекшеліктерін анықтау.

   Мифтік кейіпкерлерді салыстыру арқылы мифтердің танымдық қасиеттеріндегі түстердің семантикасы зерттеледі. Біздің мақалада үш ұлттың мифтік жаратылысы қарастырылып, бір-біріне жақын кейіпкерлер таңдалып, кейіпкерлерді суреттеудегі түстік символикаға салыстырмалы талдау жасалған.

   Терминдер ұлт ғылымының, мәдениетінің, өнерінің ұғымдарын сипаттайды. Терминжасам әдістері семантикалық терминжасам, морфологиялық терминжасам, синтаксистік терминжасам, морфолого-синтаксистік терминжасам, терминологиялық алмасым секілді түрлерге жіктеледі. Зерттеу жұмысында морфологиялық әдіс арқылы жасалған терминдер қарастырылады. Әлем халықтарының тәжірибесінде туыстас тілдер арасында термин алмасу, ортақ терминологиялық қор құру арқылы арнаулы мақсаттар тілін кеңінен пайдалану тәжірибесі бар екені
белгілі.

   Мақаланың мақсаты – туыстас қазақ және түрік тілдерінің ақпараттық технология саласы терминологиясындағы терминдерді жасауда қолданылатын жұрнақтарды зерделей келе, ортақ терминқор қалыптастыруға үлес қосу.

   Ортақ терминқор қалыптастыруда екі тілдің қандай мүмкіншіліктері бар екенін, компьютер терминдерін жасауда қандай ортақ жұрнақтар қолданылғандығын анықтау. Зерттеу жұмысында әр жұрнаққа сипаттама жасалып, атқаратын функцияларына анықтама берілді. Сондай-ақ сол жұрнақтар арқылы жасалған терминдер көрсетілді. Терминдерге жүргізілген талдау нәтижесінде екі туысқан тілге енген кірме сөздердің шыққан тегі анықталып көрсетілді. Осы уақытқа дейінгі зерттеулерде қазақ тілі мен түрік тілінің ақпараттық технология саласындағы терминдері морфологиялық аспектіде толық қарастырылмады. Мақалада осыған дейін түркі тілдерінің терминологиясына қатысты жасалған зерттеу жұмыстарына шолу жасалды. Зерттеу жұмысы нәтижесінде қазақ-түрік тілдерінің компьютер терминдерін жасауда қолданылатын ортақ жұрнақтар, тек қазақ тілінде және тек түрік тілінде ғана қолданылатын жұрнақтар анықталды. Түркі тілдеріне тән және екі тілге де ортақ, ортақ түбір сөз арқылы жасалған терминдер анықталмады.

   Түркі халықтарына ортақ, Орта Азия түркі әдеби тілінде жазылған қолжазбалардың тілдік құрылымы мен мазмұндық сипатын зерттеудің маңызы зор. Соның бірі – «Бабырнама» еңбегі қазақ тіл білімінде зерттеу нысаны ретінде енді ғана қолға алынып жатыр. Бабыр өз жазбаларында әртүрлі тақырыпты қамтып, оны сипаттап, нақты түсіндіруге тырысады. Әр жүріп өткен жеріндегі табиғат ерекшеліктері мен сол жерді мекен еткен халыққа, адамдар арасындағы қарым-қатынасқа, салттар мен әдет-ғұрыптардың сипат-белгілері мен қолданысы жөнінде деректер келтіреді. Бұл аталғандар тарих, әдебиет, тіл, биология, география т. б. салалардағы маман иелері үшін құнды ақпарат қоры. Себебі жаратылыстану және гуманитарлық бағыттағы ғылым салалары үшін қажетті дереккөздер «Бабырнама» еңбегінен молынан көрініс табады.

   Осы орайда тіл білімі саласы бойынша ұсынып отырған мақаламыздың мақсаты – «Бабырнама» мәтініндегі мәдени және саяси дискурс тақырыбы бойынша тілдік қолданыстардың ерекшеліктерін
көрсету.

   Зерттеу барысында сипаттау, жүйелеу, тілдік бірліктерді анықтауда лексика-семантикалық әдістер, мәтін құрылымын талдауда күрделі синтаксистік тұтастық тәсілі мен лингвотекстологиялық әдістер қолданылды. Мақаланың теориялық және практикалық маңызы: зерттеу нәтижелерін тарихи грамматика, лингвомәдениеттану, тарихи синтаксис және дискурс теориясы сынды пәндер мен арнайы курстарда пайдалануға болады. Сонымен қатар еңбектің дискурстық құрылымын тілдік тұрғыдан талдау сол дәуірдегі тілдік қолданыстарды, автордың ой-көзқарастары мен уәждемесін түсінуге мүмкіндік береді.