Салыстырмалы-тарихи әдістердің негізінде туыстас түркі тілдерінің жақындық дәрежесі мен ортақ белгілері айқындалады. Қыпшақ тобына жататын қазақ және туыстас түркі тілдерінің фонетика-фонологиялық құрылымдары диахрондық аспектіде зерттеледі. Қыпшақ тобына кіретін қазақ, қарақалпақ, татар, башқұрт, ноғай, қарашай-балқар тілдерінің материалдары негізінде түркі тілдерінің әмбебап фонологиялық құбылыстары сингармонизм заңы мен аглютинативті құрылымына негізделген.  

Зерттеудің мақсаты салыстырмалы-тарихи әдістер арқылы қазақ және туыстас (қыпшақ) түркі тілдерінің фонетика-фонологиялық құрылымдарында жалпы және айырықша ерекшеліктерді анықтау. Туыстас түркі тілдерінің вокализм жүйесі бір-бірімен салыстыра отырып, олардың ұқсастығы мен ерекшеліктері анықталынады және соның нәтижесінде фонетикалық жүйелердің тарихи даму кезеңдері белгіленіп, фонемалардың пайда болу және қалыптасу жолдары сипатталады. Қыпшақ тобына кіретін дауысты (y, і, u, ü) қысаң дыбыстарының салыстыру нәтижесінде туысқан тілдердің фонологиялық жүйелеріндегі жалпы және айрықша белгілер айқындалады. Зерттеу барысында алынған нәтижелердің теориялық және практикалық мәні зор. Қазіргі түркі тілдерінің үлкен тармағын құрайтын қыпшақ тобының тілдерін және ежелгі түркі дәуірінің жазба ескерткіштерінің тілдерін диахрондық фонология тұрғысынан қарастырғанда тіл білімінің басқа салаларындағы жалпы заңдылықтарды зерттеуде кең перспективалар ашылады.

Мақала В.В. Радлов сөздігіне алынған қазақ сөздерінің лексикалық құрамын зерттеуге арналады. Осы мақсатқа жетудің ең оңтайлы жолы ретінде тақырыптық топтарға бөліп зерттеу тәсілі алынды. Бұл тәсілдің басты ерекшелігі, ол нысан ретінде алынып отырған жалпытүркілік сөздіктегі лексиканың ашық, айқын, толыққанды зерттелуіне жол ашады. Осы мақалада орын алып отырған қазақ сөздерінің құрамына нақты тақырыптық топтар негізінде ғылыми (лексикалық) сипаттама жасау мәселесінің осы тақырып бойынша болашақта жүргізілетін ғылыми зерттеулер үшін маңызды екендігі даусыз. Бұл зерттеудің ғылыми-практикалық маңыздылығын айқындайды. Мақалада іріктеу, жүйелеу, тақырыптық топтарға бөлу, құрылымдық, сипаттау, семантикалық топтау, синхрондық және диахрондық талдау, салғастыру әдістері қолданылады. Тақырыптық топтарға бөліп талдау барысында сөздік авторының қазақ тілі лексикасын қаншалықты толыққанды қамти алғандығы, сөздіктің осы тұрғыдан ғылыми маңыздылық дәрежесі айқындалады. Жүргізіліп отырған зерттеудің қазақ тілі лексикасын тарихи-лексикографиялық және лексикологиялық тұрғылардан зерделеудегі құндылығы айқын. Жұмыс нәтижесінде Радлов сөздігіндегі қазақ сөздерін тақырыптық топтарға бөліп зерттеу тәсілінің өткен тарихи дәуірдегі қазақ тілі лексикасының сандық және сапалық құрамы мен құрылымын ашу жолындағы құндылығы айқындалады.

Алтын Орда дәуірінде жазылған жазба ескерткіштері тілі түркі халықтарының дүниетанымын, тұрмыс-тіршілігін, болмысын бейнелейті көркемдеуіш-стильдік құралдарға өте бай.  Осыған орай Алтын Орда дәуірінде жазылған Сейф Сараидің «Гүлістан бит-түрки» (бұдан әрі – «Түрікше Гүлістан») жазба ескерткішіндегі фразеологизмдер мен метафораларды қарастыру – тақырыптың өзектілігін көрсетеді. Ескерткіш тіліндегі фразелогизмдер мен метафоралар екі аспекті бойынша талданады: құрылымдық-семантикалық және лингвокогнитивтік талдау. Фразеологизмдер лексика-семантикалық тұрғыдан төрт топқа  бөлінеді, олардың қазақ тілімен сабақтастығы талданады. Жазба ескерткіштің сегіз бабы бойынша жинақталған фразеологизмдер мен бейнелі тіркестер  сол дәуірдің діни таныммен астасып жатқан халықтың болмысын, таным-түсінігін бейнелейтін «Адам» концептісін құрайды. «Адам» концептісі «Адам – билік», «Адам қанағатшылдық», «Адам –  тілге сақ болу» лингвокогнитивтік модельдерге бөлініп талданады.

      Жұмыс қорытындысының практикалық мәні. «Түрікше Гүлістан» мәтініндегі метафоралар мен фразеологизмдерге берілген лингвистикалық түсіндірмелер Ахмет Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтында Қазақ тілінің Ұлттық корпусы аясында әзірленіп жатқан «Тарихи ішкорпусының» ортағасырлық мәтіндердегі тілдік бірліктердің семантикалық белгіленімдерін  әзірлеуде пайдалануға болады.

Етістіктің күрделі грамматикалық категорияларының бірі көсемше категориясының тарихы жайында жекелеген ескерткіштер мен белгілі бір тілдің тарихына қатысты оқулықтарда аздап кездескенімен терең, жан-жақты әрі жүйелі зерттеу жасалмаған. Түркі тілдерінің тарихи кезеңдердегі кез келген тілдік бірлікті кешенді түрде зерттеу нысанына алып, оларды синхрондық және диахрондық тұрғыдан жан-жақты зерделеу және қазіргі тілімізбен салыстыра отырып, арасындағы тарихи сабақтастықтың деңгейін айқындау қазақ түркітану ғылымының өзекті мәселелерінің бірі саналады. Мақалада мәмлүк қыпшақ тіліндегі -ып, -іп, -ұп, -үп, -п көсемше жұрнақтарының грамматикалық қызметі, өзі жалғанған сөздің мағынасына тигізер әсері мен фонетикалық варианттары, даму және қалыптасу тарихы секілді бірнеше қырынан қарастырылады. Зерттеу нысанына мәмлүк қыпшақ тілінде жазылып, осы күнге келіп жеткен 5 ескерткіштің материалдары негізге алынады. Зерттеу жұмысы тілдің тарихи дамуын зерттеудің басты әдісі – тарихи-салыстырмалы әдіс негізінде жасалады.

-ып, -іп, -ұп, -үп, -п формалы көсемшелердің фонетикалық варианттары болсын, түбірге жалғану тәртібі жағынан болсын, негізгі және жанама мағыналарындағы түрлі мағыналық реңктері жағынан болсын қазіргі түркі тілдерінен, соның ішінде қазақ тілінен де айтарлықтай өзгешеленбейді. Кей ерекшеліктері қазіргі оғыз тілдерінде сақталса, енді бірі қыпшақ тілдерінде сақталған. Араларындағы азын-аулақ айырмашылықтардың өзін тілдің тарихи дамуы барысында пайда болатын табиғи құбылыс ретінде қарауға болады.

Қазіргі жаһандану үдерісінде мемлекеттер арасында ғылыми-техникалық, экономикалық, саяси-мәдени, әдеби, тілдік байланыстардың жандануы тілге жаңа сөздердің көптеп еніп, соның ішінде термин жасау жүйесінің өзекті мәселелеге айналғанын аңғартады. Мақалада қазіргі таңдағы термин қалыптастыру жүйесінің түркі тілдеріндегі көрінісін айқындау мақсатында қазақ және түрік тілдеріндегі грамматикалық терминдер мысалында салыстырмалы зерттеу жүргізіп, екі тілдің грамматикасындағы ұқсастықтар мен айырмашылықтарды анықтап, грамматикалық терминдерді біріздендіру мүмкіндігіне алғышарт жасалды. Аталған мақсатқа қол жеткізу үшінмақалада қазақ және түрік тілдеріндегі грамматика саласының қалыптасу кезеңдеріне сипаттама жүргізіліп, екі тілдің грамматика саласының негізін салушы тілші ғалымдардың еңбектері мен ғылыми тұжырымдарына шолу жасалды. Зерттеу барысында екі тілдегі грамматикалық оқулықтардан терминдер жинақталып, олардың құрылымдық ерекшелігі, терминдік аясы, кірме сөз болған жағдайда қай тілден енгендігі сараланды. Екі тілден жинақталған грамматикалық терминдердің дыбысталуындағы, түбір формасындағы ұқсастықтар мен айырмашылықтар салыстырмалы кестеде берілді. Зерттеу нәтижесі бойынша уақыт өрнегінде қалыптасқан қазақ тілінің грамматикалық терминдерінде бірізділіктің қалыптасқандығын, ал түрік тіліндегі грамматикалық терминдердің бірізділігі әлі де болса сақталмай келе жатқандығы анықталды. Мақаланың зерттеу нәтижелері қазақ тілі мен түрік тілін үйретуде қолданылатын грамматикалық оқулықтардағы грамматикалық терминдерді біріздендіруде зор практикалық мәнге ие болады.

Әр тілдің тарихы болған сияқты, оның таңбалық мәні – жазудың, емле ережесінің де тарихы бар. Ұлттық тілі бар қандай да бір елдің, халықтың, ұлттың жазу мәдениеті бірнеше дәуірді, тарихи кезеңдерді басып өтеді. Қазақ ұлттық жазуы 1912 жылдан бастап Ахмет Байтұрсынұлының есімімен байланысты қалыптасып, қазірге дейін әр жылдар сайын толығып, жетіліп, дамып отырғаны белгілі. Сондықтан қазақ тілінің емле ережелерінің әр даму кезеңі лингвистика үшін де, қазақ жазуының болашағы үшін де өте маңызды. Мақалада Ахмет Байтұрсынұлының жазу реформасының «ұлттық кезеңінің» басталуын сипаттайтын, 1923 жылы Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы (ҚазАКСР) Оқу комиссариаты Жанындағы Академиялық орталықтың Білім кеңесі жариялаған 13 баптан тұратын «Қазақ тілінің жаңа емле ережесінің» тарихы мен ғылыми мәні талданады. Нақтырақ айтқанда: бұл ереженің қабылдануына себеп болған ғылыми және әлеуметтік алғышарттар, оның 1912 жылғы Байтұрсынұлы емлесімен байланысы, әр бабының ғылыми негізі мен мәні, жетістіктері мен кемшіліктері, Түркістан Автономиясы Халық ағарту комиссариаты жанындағы Білім комиссиясының бұл емле ережені қабылдау алғышарттары, кейбір баптарының қысқару себептері, аталған ереже туралы қазақ зиялыларының тұжырымдары сияқты өзара байланысты әлденеше өзекті мәселелер ұштастырыла талданады.

Мақалада қазақ және ағылшын тілдеріндегі адамның мінезін сипаттайтын зоонимдік компоненттері бар фразеологизмдер талданады. Адами қасиеттер мен мінез-құлық ерекшеліктерін сипаттау үшін жануарлар бейнелерімен сипатталатын тұрақты тіркестер экспрессивті құралдар аясында қарастырылады. Екі тілдегі зоонимдік компонентті фразеологизмдерге салыстырмалы әдіс арқылы талдау жүргізілген.

Қос мәдениет өкілдерінің дискурсындағы фразеологиялық тіркестерді қолдану ерекшеліктерін сипаттау барысында ұқсастықтар мен айырмашылықтарын анықтау, қазақ және ағылшын тілдеріндегі зоонимдік компоненттері бар фразеологиялық бірліктерді талдау – мақаланың мақсаты.

Мақаланың негізгі бөлімінде қазақ және ағылшын тілдеріндегі зоонимдік компоненттері бар фразеологиялық бірліктер адамның мінезі туралы көзқарастардың көрінісі және коммуникацияда мәдени ерекшеліктер екені дәлелденеді. Талдау нәтижесінде екі тілде де мінезге қатысты адами қасиеттерді сипаттау үшін зоонимдік компонентті фразеологиялық бірліктердің қолданылатыны анықталды. Қазақ тіліндегі тұрақты тіркестер жануарлармен тығыз байланысты, яғни малға қатысты зоонимдерді көрсетсе, ағылшын тілі көбінде құстар, жәндіктер және теңіз тіршіліктерімен байланысты зоонимдерге сүйенеді. Зерттеу нәтижелері тіл мен мәдениеттің өзара әрекеттесуін зерттейтін лингвистер мен аудармашыларға және мәдениеттанушыларға пайдалы болуы мүмкін.

Қазақ және ағылшын тілдеріндегі зоонимдік компоненттері бар фразеологизмдерді салыстырмалы талдау, әртүрлі мәдениет өкілдерінің адам мінезін қалай қабылдауы мен сипаттауындағы ұқсастықтар мен айырмашылықтарды анықтау зерттеу тақырыбының өзектілігі болды. Тақырыпқа қатысты ғалымдардың еңбектеріне сүйене отырып, өзіндік ой-пікір ұсынылды. Мақаланың негізгі зерттеу нысанына айналған зоонимдік компоненттері бар фразеологизмдерге жан-жақты талдау жүргізілді

Мақалада тіл біліміндегі тура және жанама коммуникация категориялары ұғымдарына, жанама сұрау мәнді сөйлеу актілерінің түрлері мен ерекшеліктеріне талдау жасалып, қазақ тіліндегі тура және жанама сұрау мәнді сөйлеу актілерінің прелокутивтік прагматикасы айқындалды. Атап айтсақ: сұраулы сөйлемдердің тура мағынасы жауап алу болса, жанама сұрақтар сыпайыгершілік сақтау, сұрауды жанамалап жеткізу, сұрауды астарлап қою, сұрауды күдік мәнде қою, сұрауды ым-ишарат арқылы жеткізу, баға беру, реніш, қапа болу, бетке басу сияқты қызметте жұмсалады. Тура сұрау мәнді сөйлеу актісінде иллокутивті әсер сөйленімді құрайтын тілдік құралдардың лингвистикалық мағынасы арқылы білдірілсе, жанама сұрау мәнді сөйлеу актілерінің перлокутивтік прагматикасы тілдік бірліктердің ауыспалы мағынада қолданылуына, сөйлеуші мен тыңдаушының аялық білімі және қарым-қатынас шарттарына байланысты болады. Сонымен қатар жанама сұрау мәнді сөйлеу актісі тілдің көркемдік әлеуетін күшейтіп, әртүрлі мағыналық реңктерді білдіруге мүмкіндік береді.

Зерттеу барысында құрылымдық грамматиканың «тұлғадан мағынаға қарай», функционалды грамматиканың «мағынадан тұлғаға қарай» зерттеу, құрылымдық-семантикалық сипаттау, функционалды-семантикалық және мәнмәтіндік талдау, дифференциациялау және гипотетикалық түсіндіру әдістері қолданылды.

Зерттеу барысында алынған ғылыми тұжырымдарға тіл біліміндегі құрылымдық, коммуникативтік, функционалды грамматика және прагматикалық лингвистика салалары бойынша жазылған еңбектер ғылыми-теориялық негіз болды. Сонымен қатар әртүрлі дереккөздерден (ауызекі сөйлеу тілі, ақын-жазушылардың еңбектері) келтірілген тілдік мысалдар мақалада ұсынылған ғылыми-практикалық қорытындыларды дәйектеуге септігін тигізді.

Мақала өткен ғасырдың екінші жартысындағы Қазақстандағы әдеби қызметтің белгілі өкілі, қазақ ақыны Хамит Ерғалиевтің эпистолярлық дискурсын талдау болып табылады. Жұмыстың мақсаты – ақын, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреатының субъективті стилистикалық және грамматикалық ерекшеліктерін билингв ретінде анықтауға баса назар аудара отырып, хат-хабарларын лингвистикалық зерттеу. Зерттеу Хамит Ерғалиевтің жеке мұрағатынан алынған эпистоланы талдау негізінде, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Ұлттық мұрағатында сақталатын ғылыми жарияланымдар мен жазбаша материалдарды пайдалана отырып жүргізіледі. Белгілі бір уақыт кезеңінің тілдік бейнесін қалыптастыру мақсатында замандастарымен ғылыми және шығармашылық қарым-қатынаста эпистолярлық дискурсты зерттеудің маңыздылығына баса назар аударылады.

 Зерттеудің ғылыми маңыздылығы хат жазушылардың дискурсивті конструкцияларын жобалауға тән ерекшеліктерін анықтау мүмкіндігінде жатыр, бұл Қазақстанның этнотілдік ландшафтының қос тілді құрамдас бөлігі жағдайында коммуникативтік актіні құру кезінде қолданылатын әртүрлі лингвистикалық тәсілдерді түсіндіруге мүмкіндік береді. Мұндай зерттеу Қазақстандағы қарым-қатынастың тілдік динамикасы мен мәдени аспектілерін тереңірек түсіну үшін маңызды.

Қазақ халқының рухани мәдениетін сипаттайтын рухани болмысы, ақыл-ой әлеміндегі жетістігі,тілдің кумулятивтік қызметі арқылы ұрпақтан-ұрпаққа жеткізіліп отыратыны белгілі. Мақалада соның негізінде қалыптасатын моральдық-этикалық қалыптардың репрезенттелу ерекшеліктері сөз болады. Мәселенің негізгі бағыты ретінде рухани мәдениеттің бейнеленуіндегі көркем концепт табиғатының ырым-тыйымдармен арақатынасы айқындалып, концептілік тұрғыдан зерттеуді қажет етететіндігі қарастырылады.

 Осымен байланысты базалық зерттеу материалы ретінде этнограф-ғалым А.Сейдімбектің еңбектеріндегі, қазақ халқының концептосферасында мәдени бірлік құрайтын «ырым», «тыйым» концептілерінің репрезенттелу ерекшеліктеріне тоқталамыз. Осы мақсатқа сәйкес ғалымның көркем мәтіндеріндегі аталмыш концептілерді тіл менмәдениет сабақтастығында зерттеу ұлттың әлеуметтік өмірі мен рухани мәдениетінің тілдік репрезенттелуін дәйектейді. Көркем поэтикалық мәтіндерде осындай моральдық-этикалық бірліктер көркем концептінің репрезентанты ретінде көрініс табатындығы антропоцентристік бағытқа сай салыстыру, модельдеу және кодтауәдістері арқылы тұжырымдалады.

Осы бағыттағы зерттеу жұмыстарының нәтижесі халықтың мәдениетіндегі салт-дәстүрі, ырым-тыйымы, әдет-ғұрпы құрайтын жүйесінің тіл иесінің ой-сезімі мен іс-әрекетінде көрініс тауып, дәстүрі мен тұрмыс-салтындағы мақсаты мен мәнін айқындауға көмектеседі, моральдық-этикалық қалыптарға (нормаларға) иелігі нақты мысалдармен сипатталады. Жалпы халықтық білім сияқты, ырым да рационалды және иррационалды бастаулардың тоғысы ретінде, сондай-ақ синкретті бірлігінің нәтижесі ретінде анықталады. Этникалық тіл мен моральдық-этикалық қалыптарды ұғыну аралығындағы байланыстың сипаты туралы мәліметтер ырым-тыйымдардағы тілдік көрініс-бейне (картина) тұтасымен алғанда бірнеше қабаттарға бөлініп, ол қабаттардағы моральдық-этикалық қабаттар хронологиялық (диахронологиялық) сипаттармен ерекшеленетіндігі ырым-тыйым сөздері арқылы көрініс табады. Қазақ тілінің этномәдени атауларының когнитивтік кеңістігіндегі адам туралы ментальдік түсініктерпрофессор А. Сейдімбектің еңбектерінде ұлттық-мәдени ерекшеліктерді құрайтындығы анықталады. Моральдықэтикалық қалыптардың рухани қазына, халықтың өткен өмір тіршілігі мен бүгінгі болмысын болашағымен жалғастыруының көркем мәтіндегі репрезентациясы А.Сейдімбек еңбектерінің негізінде дәлелдемелермен ұсынылады.

Мақалада гендерлік категорияға тән ерлер мен әйелдер арасындағы диалогтық қатысымның ерекшеліктері сөз болады.  Мақалада көркем мәтіннен жиналған диалогтық дискурс негізінде ерлер мен әйелдердің қозғайтын тақырыптары анықталды. Ер мен әйелдердің эмоционалды дискурсына қатысты ерекшеліктері диалогтар арқылы талданып,  себептері нақтыланды.  Ер мен әйелдердің сөз қолданысындағы инвективті лексиканың ерекшеліктері көркем мәтіннен жинақталған диалогтар негізінде айғақталды.

Мақаланың мақсаты – көркем мәтіннен алынған тілдік фактілерге жүгіне отырып, ерлер мен әйелдердің эмоционалды дискурсындағы ерекшеліктерді, олардың тіліндегі инвективті лексиканың қолдану аясын, талқылайтын тақырыптарын, ер кейіпкерлер мен әйел кейіпкерлердің пікірлесуі нәтижесінде қазақ диалогының түрін анықтау.

Мақаланың ғылыми-практикалық маңызы – мақалада талқыланатын мәселелер мен алынатын нәтижелерді  қазақ тілтанымындағы лексикология, мәтінтану, дискурс салаларына қосымша ғылыми материал ретінде қолдануға болады.

Көркем мәтін тіліндегі гендерлік фактор әйел автор мен ер автордың стильдік, психологиялық, тақырыптық ерекшеліктерін және автордың сөйлеу мәнері мен кейіпкерлердің сөз қолданысын анықтау үшін де құнды. Бұл гендерлік зерттеулердің әлеуметтік мәдени ортада маңызды орын алатындығын айқындайды. Осы тұрғыдан алғанда ұлттық дискурсымызда айрықша орын алатын ер мен әйел адамдардың диалогтық қарым-қатынасы негізінде қазақ диалогына тән ерекшеліктерді айқындау – мақаланың құндылығын айғақтайды.

Мақалада қызыл түс атауына ұғымдық-семантикалық талдау жасалды. Мақаланың мақсаты – қазақ мәдениетіндегі қызыл түстің концептілік мәнін анықтау. Мақалада осы мақсатқа жету үшін лексикографиялық, концептуалды әдістермен талдау жасалды. Қызыл түстің бояудан тыс метафизикалық ұғымдарды танытудың негізгі символы болатыны, тарихи оқиғалардың символдық таңбасы болатыны, поэтикалық, эстетикалық танымда жасарудың, қиындықтың, қызуқандылықтың, т.б құбылыстардың атрибуты болатыны анықталды. Қызыл сөзімен тіркесетін сөздердің талғанатыны және тіркесімділік қатары кең екені дәлелденді. Қызыл – қанық түстердің бірі болғандықтан, баяу, әлсіздік, сабырлық тән емес, керісінше, шапшаңдық, күштілік, сабырсыздық, ашушаңдық, өткірлік қасиеттерді бейнелеуде белсенді жұмсалымда екені дәйектелді.

Қызыл түс – қауіп, толқу, құмарлық, күш, агрессия және кейде сәттілік ұғымдарын танытуда белсенді. Бұл эмоционалды ғана емес, сонымен қатар физиологиялық реакцияны жеткізуде кең қолданысқа ие деген сөз. Қызыл – қанық түс болғандықтан  қоршаған ортаны таңғалдыратын қасиеті тілде де дәл сондай қызметте көрініс тапқан.  Бұл қызыл сөзіне концептілік талдау нәтижесінде анықталды. Қызыл сөзінің лексикалық, терминдік, поэтикалық, этномәдени перифериялары анықталды. Сондай-ақ жалпыадамзаттық таным мен қазақтың танымындағы қызыл ұғымына қатысты пайымдаулар салыстырылды.

Ұлттық корпустарды құрастыру ісі қазіргі цифрлық заманның кезек күттірмейтін аса маңызды әрі өзекті мәселесі болып отыр. Бұл ретте корпустар жасау ісі әлемдік лингвистикада өткен ғасырдың орта шеніндеақ басталып кетті. Алғашқы ағылшын тілінің корпусын жасау тәжірибесі басқа да еуропа тілдерінің, орыс, одан қала берді түркі тілдерінің корпустарын жасауға негіз болды. Бұрын қол жұмыстары арқылы орындалған зерттеу және оқыту ісі корпустары пайдаланудың арқасында үлкен нәтижелерге қол жеткізді. Корпустар пайдаланушыны мол материалдармен қамтамасыз етті, жаңадан сөздіктер құрастырып, лингвистикалық зерттеулер жүргізуді жеңілдетті. Корпусты пайдаланушылар саны күннен күнге артты. Мұндай қажеттіліктер корпустарды пайдаланушы мақсатына қарай түрлендіріп жасауға ықпал етті. Тарихшылар немесе тарихи тіл білімін зерттеушілер үшін – Тарихи корпусты, Аудармашылар мен тіл үйренушілер үшін – Параллель корпусты, сөйлеу ерекшеліктерін зерттеушілер мен сөз мәдениетін дамыту үшін – Ауызша корпустарды жасау қажеттілігі туды. Осы ретте білім беру ісін цифрландырудың бірден-бір құралы болатын – Оқыту, білім беру корпустарын жасау да аса қажеттілік туғызды. Оқыту корпусы дегеніміз – тіл үйренушілерге арналған ақпараттық-корпустық база. Мақалада оқу корпустарын әзірлеудің әлемдіктәжірибесіне шолу жасалады. Ағылшын, орыс тілінің Оқыту корпустарының мәтіндік базасында қандай мәтіндер қамтылған, тілүйренушілер үшін қандай лингвистикалық ақпараттар берілген т.б. мәселелері зерттеледі. Сонымен қатар А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтында әзірленіп жатқан Қазақ тілінің оқу ішкорпусын әзірлеуге қажетті алғышарттар анықталады. Метабелгіленімдері мен тіл үйретуге/үйренуге бағытталған лингвистикалық белгіленімдері, анықтамалық құралдарды тіл үйренушінің қазақ тілін меңгеруіне қарай бейімдеу жолдары, компьютерлік-бағдарламалық әдістері қарастырылады.

Бұл зерттеу орыс поэзиясының классигі Ф.И. Тютчевтің көркем мәтіндеріндегі «күн» және «түн» тілдік тұжырымдамаларын түсіндіруге арналған. Зерттеу тұжырымдаманы лингвистикалық түсінуге жәнепоэтикалық мәтінді әдебиеттанушылық зерттеуде осы ұғымды түсіндіруге сүйене отырып, пәнаралық аспектідеорындалған. Сонымен қатар, зерттеуде көркем туындыны талдау үшін корпустық лингвистика әдістері менкорпустық технологиялар қолданылған. Тақырыпты таңдаудың өзектілігі көркем мәтіннің корпустық зерттеулерінеғалымдардың қызығушылығының артуына байланысты. Зерттеу поэтикалық мәтінді корпустық зерттеуалгоритмдерінің жеткіліксіз әзірленуімен негізделген ғылыми жаңалыққа ие, әсіресе тұжырымдамаларды анықтаужәне оларды түсіндіру тұрғысынан. Жұмыста әр түрлі аспектілердегі тұжырымдамаларды зерделеудің теориялықнегіздері жан-жақты ашылған: лингвистикалық, әдебиеттану, корпустық. Қазақстандық ғалымдардың зерттеулердің теориялық базасы құрылатын тұжырымдамалар туралы жұмыстары көрсетілген. Тұжырымдаманың құрылымы, оның түрлері және авторлық идеямен өзара байланысы анықталды. Практикалық бөлімде Ф.И. Тютчевтің лирикасындағы «күн» және «түн» тұжырымдамаларының интерпретациясы ұсынылған, қандай да бір тұжырымдаманың қолданылу жиілігін, тұжырымдаманың поэзияның тақырыптық бағытымен және оның идеялық мазмұнымен өзара байланысын анықтау үшін корпустық зерттеу жүргізілді, қызықты байқаулар мен қорытындылар жасалды. Поэтикалық мәтіндегі көркем ұғымдарды түсіндіру мәселесін теориялық тұрғыдан негіздеумен қатар жұмыста Ф.И. Тютчев, Орыс тілінің ұлттық корпусы жұмысына негізделген.

Мақала Қазақ тілі ұлттық корпусының (ҚТҰК) құрамына енетін терминологиялық ішкорпус жасаудың ғылыми-теориялық және қолданбалы-практикалық мәселелеріне (метамәтіндік және терминологиялық белгіленімдер параметрлерін әзірлеу) арналды.

Зерттеу барысында ҚТҰК-ның терминологиялық ішкорпусын әзірлеу бойынша мынадай нәтижелерге қол жеткізілді: 1) терминологиялық ішкорпус базасына енгізілген ғылыми мәтіндерге төмендегідей метамәтіндік белгіленімдер қойылды: Дереккөзі, Мәтін типі, Мәтін тақырыбы, Мәтін стилі, Мәтіннің кілт сөздері,  Ғылым саласы, Мәтін тілі, Мәтіннің бет саны, Мәтін графикасы,  Сөзқолданыс саны, Аудитория жасы, ішкорпус, Белгілеуші; 2) терминологиялық ішкорпусқа енгізілген әртүрлі ғылым салаларының терминдеріне мынадай параметрлерді қамтитын терминологиялық белгіленімдер қойылды: терминнің қазақ және орыс тілдеріндегі нұсқасы, терминнің және терминдік тіркесті құрайтын сөздердің этимологиясы және оның қазақ тіліндегі баламасы, әрбір терминнің қазақ тіліндегі анықтамасы, терминнің анықтамасы алынған дереккөз, терминнің қолданылатын саласы (салалары), терминнің авторы, терминнің құрамы, терминнің бекітілген нұсқасы, жылы, терминнің салалық терминологиялық сөздіктердегі аудармасы, терминнің заңнамадағы қолданысы (аудармасы және нұсқалары). 

Зерттеудің теориялық маңыздылығы: екітілді және көптілді салалық, түсіндірме терминологиялық сөздіктер құрастырудың, электронды сөздіктер әзірлеудің ғылыми негіздерін нақтылап, толықтыруға, қолданбалы терминология, терминография салаларын дамытуға септігін тигізеді.

Зерттеудің практикалық маңыздылығы: тақырыптық және салалық терминологиялық ішкорпустар әзірлеу мен әртүрлі терминологиялық сөздіктердің (түсіндірме, реестрлік) құрылымы мен мазмұнын жетілдіру барысында лексикографиялық тәжірибеде қолдануға болады.

Зерттеу барысында жинақтау, сұрыптау, жүйелеу, аудару, диахрондық, фактологиялық, лексикографиялық салыстыру және салғастыру, құрылымдық (морфологиялық, синтаксистік) талдау әдістері қолданылды.

Мақалада қазіргі орыс тілінде жаңа ұғымдар мен терминдердің (англицизімдердің) пайда болуына байланысты педагогикалық дискурстағы шет тілдерден алынған кірме сөздер мәселелері қарастырылады. ХХІ ғасырдың үшінші мыңжылдығында ағылшын сөздерінің енуі бірқатар себептерге байланысты. Авторлардың пікірінше, олардың негізгісі жаһандық пандемия жағдайында онлайн оқытуға көшуге байланысты цифрландыруды күшейту болып табылады. Мақалада шет тілдерден алынған кірме сөздер қазіргі орыс тіліндегі кездейсоқ элемент болып табыла ма, әлде уақыт талабы ма деген мәселе қойылады. Жаңа заман жағдайында тіршілік етудің барлық салаларының дамуына ықпал ететін адамзат санасының тұрақты өзгеруі экономикадағы, саясаттағы, мәдениеттегі, білім берудегі бағдарлардың өзгеруіне әкеледі. Алынған білімді тіршілік әрекетінің барлық салаларын дамытуда тиімді қолданатын жеке тұлғаны тәрбиелеу мен дамытудың мақсаттары мен міндеттерін қайта қарау қажеттілігі туындайды. Жаңа шындық бейтаныс құбылыстарды трансляциялау және декодтау мақсатында жаңа ұғымдарды сұрайды, бұл ғылыми-білім беру парадигмаларының ауысуына, білім беруде жаңа трендтердің пайда болуына, ойлауды бейімдеуге әкеледі. Осы мыңжылдықтың сын-тегеуріндері қабылданған өзгерістердің орындылығын анықтауға тырысуға мәжбүр етеді. Осылайша, мақала авторлары әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің педагогикалық дискурсындағы алынған бірліктер корпусына талдау жасады. Англицизімдер және олардың туындылары профессор-оқытушылар құрамы мен студенттердің ауызша және жазбаша сөздерінен, университеттің оқу материалдары мен білім беру платформаларының контекстінен жаппай іріктеу әдісімен анықталды. Берілген кезеңде педагогикалық дискурстың кірме сөздерін талдау жаңа терминдердің бейімделуінің негізгі тетігін анықтауға және олардың ену жылдамдығын анықтауға мүмкіндік береді.

Мақалада қытай тіліндегі экзонимдік атауларды қазақ-латын графикасында транскрипциялау, ондағы фонетикалық және фонологиялық мәселелер қарастырылады. Сондай-ақ қытай фонетикалық әліпбиі мен латыннегізді қазақ әліпбиіндегі дыбыстарға салғастырмалы талдау жасалып,  қазақ және қытай тілдерінің дыбыс жүйесінің контрастивті сипаттамасы беріледі, баламалы/баламасыз дыбыстардың аражігі ажыратылады. Екі тілдің дыбыс жүйесіндегі баламалы/баламасыз дыбыстарды айқындау арқылы латын әліпбиіне транскрипциялауда қиындық тудыратын жағдаяттар анықталады. Жұмыстың басты мақсаты - қытай экзонимдік атауларын қазақ тілінің латын графикасы негізінде транскрипциялаудағы фонетикалық мәселелерді анықтап, оларды шешудің оңтайлы жолдарын қарастыру.

Алдағы жылдары Қазақстанда латын жазуына көшу жоспарланып отырғаны белгілі. Осыған сәйкес барлық салада жұмыстар жасалуда. Оның ішінде ономастикалық атаулар, шеттілдік атаулар мен кірме сөздер мен оларды транскрипциялау, транслитерациялау, аудару мәселелері бар. Қытай онимдері, оның ішінде экзонимдік атаулар қазақ тіл білімінде зерттелмеген тың тақырыптардың бірі. Оларды қазақ-кирилл графикасында транслитерациялау – әлі күнге дейін шешімін таппаған мәселе. Ал қытай экзонимдік атауларын латын негізді қазақ әліпбиінде транскрипциялау тың зерттеуді қажет ететін мәселе, оларды тіліміздің фонетикалық, орфографиялық нормаларына сай трансформациялау арқылы дұрыс жазуға, айтуға және қолдануға жол ашамыз.

Зерттеудің тұжырымдары мен талдауларын қытай тілі мен қазақ тілінің дыбыстық жүйелерін салғастыра оқытуда және зерттеуде, қытай тілінің ономастика саласы бойынша зерттеулерде пайдалануға болады.

 Корпус әзірлеу қазіргі әлем тілдерінің барлығы үшін басым бағыттардың біріне айналғандықтан, Қазақ тілінің ұлттық корпусын (ҚТҰК) жетілдіру де аса өзекті мәселе. ҚТҰК базасындағы сөз мағынасын танытатын линвгистикалық ақпараттың бір түрі – лексика-семантикалық белгіленім. Мақалада лексика-семантикалық белгіленімге қатысты әлемдік тәжірибе қарастырылып, шетелдік зерттеулерге шолу жасалады. Орыс тілі және қалмақ тілі ұлттық корпустары талдана келе қазақ тілінің ұлттық корпусындағы ерекшеліктер атап өтіледі.Етістіктерді лексика-семантикалық топтарға бөлу, соның негізінде корпус белгіленімін жасақтау, яғни сөз мағынасын ашатын белгі-кодтарды анықтау жолдары көрсетіледі.

Зерттеуде лексика-семантикалық топтар етістіктердің мағыналарын сипаттау және ортақ мағыналары негізінде синтездеу тәсілі арқылы жіктелді, қазақ етістіктерінің мағыналық топтары өзара және басқа тілдердегі семантикалық топтармен салыстырылды.

Зерттеу нәтижесінде Қазақ тілінің ұлттық корпусына етістіктің мағынасын сипаттайтын макро- және микротоптар енгізілді. Барлығы 100 лексика-семантикалық топ жасақталды. Етістіктердің лексикалық-семантикалық белгіленімі алты түрлі белгі-кодты қамтыды. Корпус базасындағы 18200 етістікке лексика-семантикалық белгіленім қойылды.

Жасалған лексика-семантикалық белгіленім Қазақ тілінің ұлттық корпусында сөз туралы ақпаратты кеңейтіп, қолданушының сөз мағынасын оңай анықтауына, мағынасы ұқсас етістіктерді және жағымды, жағымсыз реңкке ие етістіктерді сұрыптауына мүмкіндік береді. Лексика-семантикалық белгіленім алдағы уақытта жасалуы көзделіп отырған қазақ тіліндегі жасанды интеллектінің сөз семантикасын тану қызметін де жеңілдететін алғашқы қадамдардың бірі деуге болады.