ҚАЗАҚ ТІЛІНДЕГІ СИНТАКСИСТІК ТӘСІЛМЕН ЖАСАЛҒАН ТЕРМИНДІК ТІРКЕСТЕР (ЖАСАНДЫ ИНТЕЛЛЕКТ САЛАСЫНЫҢ ТЕРМИНДЕРІ НЕГІЗІНДЕ)

Мақалада Республикалық терминология комиссиясы бекіткен жасанды интеллект саласының терминдері негізінде қазақ тіліндегі синтаксистік тҽсілмен жасалған терминдердің ерекшелігі, қҧрылымы, тілдік табиғаты қарастырылады. Терминдік сҿз тіркестері туралы ғалымдардың пікірлеріне, ҽдебиеттерге шолу жасалады. Синтаксистік сҿз тіркестерін топтастыруға негіз болатын критерийлерді кҿрсете отырып, оның терминдік тіркестерге қатыстылығы сараланады. Еркін сҿз тіркестері мен терминдік тіркестердің ҧқсастығы мен айырмашылығы кҿрсетіледі. Терминдік тіркестердің лексикалану барысында мағынасының айқындалуы мен сақталуы, тҧрақты сҿз тіркесі сипатындағы басқа да тіркестерден ерекшеленуі зерделенеді.
Жасанды интеллект саласының мемлекеттік тілде қабылданған барлық терминдер қҧрамына статистикалық талдау жасалады. Бинарлық терминдік тіркестердің кҿпкомпоненттілерге қарағанда, ал терминдік тіркестердің саны дара терминдерге қарағанда кҿп екендігі анықталады. Терминдік тіркестерді лексика-синтаксистік тҧрғыдан ғана емес, морфосинтаксистік тҧрғыдан да қарастырудың маңыздылығы сҿз болады жҽне оның заманауи лингвистикалық зерттеулер ҥшін қажеттілігі аталып ҿтіледі. Терминдік тіркестердің мҽнін, табиғатын ашатын бірқатар ерекшеліктер кҿрсетіліп, сҿз болып отырған мҽселеге қатысты терминдік атаулар мен тҥсініктер ҧсынылады.

1. Хайдарова С.А. (2016) Сопоставительный анализ формальных моделей терминологических словосочетаний в английском и таджикском языках: дис. ... канд. филол. наук: 10.02.20. – Душанбе, 2016. – 144 с.

2. Кудрявцева И.Г. (2010) Особенности формальной структуры и семантические характеристики терминологических словосочетаний (на материале английской и русской специальной лексики научно-технической области «Интернет»): автореф. дис. ... канд. филол. наук: 10.02.20. – Москва, 2010. – 22 с.

3. Багышов Д.Г. (1990) Военная терминология азербайджанского языка: автореф. дис. ... канд. филол. наук – Баку, 1990. – 25 с.

4. Дегтярев Г.А. (2011) Современная компьютерная и интернет-технология на чувашском языке: проблемы формирования и способы образования // Түркітілдес елдердің терминқор қалыптастыру тәжірибесі (терминжасам және өзара терминалысым, көптілді терминологиялық сөздіктер жасау мәселесі)» атты халықаралық ғылыми-теориялық конференция материалдарының жинағы. – Астана, 2011. – 256 б.

5. Қайдар Ә. (1998) Қазақ тілінің өзекті мәселелері: Актуальные вопросы казахского языка. – Алматы: Ана тілі, 1998. – 304 б.

6. Айтбаев Ө. (1988) Қазақ терминологиясының дамуы мен қалыптасуы. – Алматы: Ғылым, 1988. – 208 б.

7. Әміров Ә.Ж. (2015) Қазақ терминологиясы және баспасөз: монография. – Алматы: Әл Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, 2015. – 96 б.

8. Құрманбайұлы Ш. (2014) Қазақ терминологиясы: зерттеулер, оқулық, сөздік, библиография. – Алматы: Сардар, 2014. – 928+16 б.

9. Синтаксис современного русского языка (2008) учебник /Г.Н. Акимова и др. СпБ: Факультет филологии и искусств СПбГУ, 2008. – 347 с.

10. Қазақ грамматикасы. (2002) Фонетика, сөзжасам, морфология, синтаксис. /Бас ред. Жампейісов Е. – Астана, 2002. – 784 б.

11. Балақаев М. (1987) Қазақ әдеби тілі. – Алматы: Ғылым, 1987. – 272 б.

12. Кислухина М.В. (2018) Терминологическое словосочетания подъязыка сельскохозяйтсвенной и почвенной микробиологии в английском, украинском и русском языках // Филологические науки. Вопросы теории и практики. – Тамбов: Грамота, 2018. №6(84). – Ч.1. С. 83-88.

13. Сайрамбаев Т. (2014) Қазақ тіл білімінің мәселелері /Құраст.: Әнес Ғ., Шаймерденова К. – Алматы: Абзал-Ай, 2014. – 640 б.

14. Серғалиев М. (2006) Синтаксис мәселелері: Монография. – Астана: Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, 2006. – 367 б.

15. Гречко В.А. (2003) Теория языкознания. Москва: Высш. Шк., 2003. – 375 с.

16. Русская грамматика (1980) Том 2. Синтаксис. / Ред. Шведова Н.А., Арутюнова Н.Д., Бондарко А.В. и др. – М.: Наука, 1980. – 717 с.

17. Захаров В.П. , Хохлова М.В. (2013) Автоматическое выявление терминологических словосочетаний https://www.academia.edu/8587168