ҚАЗІРГІ ЖӘНЕ ДӘСТҮРЛІ ҚАЗАҚ СӨЗСАПТАМЫ: САЛЫСТЫРМАЛЫ ТАЛДАУ (ликсика-фразеологиялық деңгей бойынша)

Мақалада қазақ тілінің дәстүрлі сөзсаптамының ерекшеліктері, олардың лексика-фразеологиясындағы өзгерісі қарастырылады. Біз бұл мақаламызда қазақтың дәстүрлі сөйлеу жүйесі мен қазіргі қазақ тілінің сөйлеу жүйесін лексика-фразеологиялық деңгейде салыстыра отырып, тіліміздегі өзгерістерді көрсетуді мақсат еттік. Қоғамның дамуымен бірге дамып, бірге өзгеретін тілдің лексика-фразеологиялық деңгейінде екі сөзсаптамда жер мен көктей айырмашылық бар. Бірыңғай қазақи ортада қоныстанған жасы үлкен адамдардың тілі 2000 жылдан бері туған қазақ азаматтарының сөйлеу ерекшеліктерімен салыстыра отырып талданды. Нәтижесінде жас буынның ауызша тілінде көбіне жазба тіл нормасы сақталғандығы, сөзді қалай жазылса, солай айтатындығы, тіпті қазақ тілінің нормасына жат жаңа құбылыстар пайда болып жатқандығы байқалды. Тұрақты оралымдармен сөйлеу, мағынаны астарлап беру, сөздерді төгіліп тұратын өлең сияқты ұйқаспен тізу, аз сөзге көп мағына телу – қазақ тілінің дәстүрлі сөзсаптамына тән нормалар. Бұл ерекшеліктер ата буынның тілінде көп кездесті. Жастар тілі керісінше қасаң, жұтаң, өзге тілден енген сөздер араласқан, сезімнен гөрі нақтылыққа бағытталған. Сондай-ақ жастар тілі мүлде қасаң тартып, қысқа қайырылатын сөздер мен тіркестерге ауысып, қысқа да нұсқа сөйлейтін ұрпақ тілінде мәнерлілік азайып келе жатқандығы жан-жақты қарастырылды. Тілдегі бұндай өзгерістер дәстүрлі грамматикалық жүйеге, тілдік білімі жоғары деңгейде дамыған тіл тұтынушыларының сөзсаптам дағдысына сәйкес келмейтіндігі көрсетіліп, қазақ тілінің дәстүрлі сөзсаптамының өзгергендігі, ұлттық, дәстүрлі сипатынан ажырағаны туралы айтылады.  

1. Esqali T. (2017) Zamanaui jastardyn ereksheligi qandai? [What is the peculiarity of modern youth? ] https://massaget.kz/okushyilarga/jogargyi_syinyip/47891/, 02.09.2017 j. (in Kazakh)

2. Qaliev G., Bolganbaev A. (2006) Qazirgi qazaq tilinin leksikalogiasy men frazeologiasy [ Lexicology and phraseology of the modern Kazakh language] – Almaty, 2006 – 258 b. (in Kazakh)

3. Melioranski M. (2011) Kratkaia gramatika kazak-kirgizskogo iazyka [A brief grammar of the Kazakh-Kyrgyz language]. – Moskva, 2011 g. – 87 s. (in Russian)

4. Ilminski N. (1860) Materialy k izucheniu kirgizskogo narechia [Materials for the study of the Kyrgyz dialect]. – Kazan, 1860 g. – 206 s. (in Russian)

5. Ahmet Baitursynuly (1927) «Til-qural». Soilem juiesi men turleri ["Language is a tool." System and types of offers]. – Qyzylorda: Qazaq memlekettik baspasy, 1927 j. – 72 b. (in Kazakh)

6. Smagulova G. (2010) Magynalas frazeolgizmder sozdigi [Dictionary of semantic phraseological units]. – Almaty: «Eltanym» baspasy, 2010 j. – 252 b. (in Kazakh)

7. Uali N. (16982) Til zandylygy men soz syry [The legality of language and the mystery of the word]. «Qazaq adebieti» gazeti, 1982 jyl 22 qazan. (in Kazakh)