ХАЛЫҚТЫҚ ӨЛШЕМ БІРЛІКТЕРІНІҢ ЭТНОМӘДЕНИ СЕМАНТИКАЛЫҚ КӨРІНІСІ

Мақаладан қазақтың халықтық өлшем бірліктерінің шығу төркіні, қолданылу мақсаты, өміршеңдігі, аталу сәттілігі жағынан да басқа халықтардың ұлттық өлшемдерімен деңгейлес болғанын байқауға болады. Алайда, түрлі тарихи себептерге байланысты өлшеулік мәні бар байырғы терминдеріміз ұлт шеңберінен аса алмай, нақты мәнге ие бола алмаған. Халықтық өлшемдер жүйесінде өлшемнің өзіне тән ерекшелігі мағына мен тақырып ауқымы жағынан өлшемдердің бір саласына ғана емес, олардың әртүрлі салаларына (сандық, сапалы, уақыт-мезгіл, алыс-жақын, ұзын-қысқа, биік-аласа т.б.) түгел қатыстылығында және өлшемдік ұғымдардың қайсысын болмасын, жалпылама, жобалы және абстракты түрде сипаттауында. Міне, осы тәсіл арқылы өзімізді қоршаған табиғи ортадағы көптеген құбылыстар мен тұрмыс-салтымыздағы сан алуан заттарды, адам мен жануарларды, қоғамдық қарым-қатынастарға байланысты көріністердің мөлшерін, ауқымын, санын, сапасын, т.б. ерекшеліктерін өлшемдік таным тұрғысынан бейнелі түрде сипаттаудан қалыптасқан тілдік бірліктердің біразын жүйелеп беруді жөн көрдік.

1. Молчанова Л.А. (1973) Народная метрология (к истории народных мер длины). – Минск: Наука и техника. – 84 с.

2. Ахмедова Ж.Ш. (1975) Казахские народные наименования понятий об измерениях: автореф. ... канд. филол. наук. – Алма-Ата. – 26 с.

3. Жанпейсов Е. (1989) Этнокультурная лексика казахского языка (на материалах произведений М.Ауезова). – Алматы: Наука. – 282 с.

4. Сейдімбек А. (1997) Қазақ әлемі. Этномәдени пайымдау. – Алматы: Санат. – 464 б.

5. Қайдар Ә.Т. (2013) Қазақтар ана тілі әлемінде (этнолингвистикалық сөздік). Т.2. –Алматы: Сардар. – 728 б.

6. Диваев Ә. (1992) Тарту. – Алматы: Ана тілі. – 254 б.

7. Смағұлова Г. (2009) Фразеологиялық неология және деривация. «Этнос және тіл» атты халықаралық ғылыми-теориялық конференция материалдары. – Алматы. – 404 б.