QAZAQTIÑ VERBALDIQ MORFOLOGÏYASINDAĞI ANALÏTÏKALIQ TÄSILDIÑ SIRTQI TÜRI

Qazaq til biliminde jäne qazaq tilin oqıtuw ädistemesinde etistik morfologiyası mäseleleri öte maŋızdı orın alıp tur. Alayda, osı salağa qatıstı keybir mäseleler tolığımen zerttelmey turıp, qazirgi taŋda da tuşımdı tekserüwge zärüw bop qaladı. Qazaq etistikteri morfologiyası salasında jaŋa täsildemeler mätinderdi morfologiyalıq, orfografiyalıq jäne t.b. jaqtardan taldaytın bağdarlamalarda, solay-aq qazaq tilin ekinşi nemese şet til retinde oqıtuwda jäne tağı basqa salalarda qoldanıla aladı.

Bul maqalada mazmundalğan täsildeme qazaq tiliniŋ işki qurılımına qarsı kelmeydi, alayda qazaq tilin ekinşi nemese şet til retinde oqıtuwda jäne akademiyalıq grammatikalarda äli künge deyin qoldanılğan joq. Maqalada etistik tulğaları eki topqa bölinedi: alğaşqı şaq formaları ärbir kontekstte jaq pen san mağınaların bildirse, qosımşa şaq formaları morfologiya közqarasınan predikativ jalğawlar qosılğan jaqsız tulğalar bolıp tur. Ekinşi topqa qaraytın formalardıŋ şaq mağınası olardıŋ morfologiyalıq qurılımımen emes, semantikalıq erekşelikterimen baylanıstı.

1. Abai.kz = Azamattıq alğasın şeteldik küyew qaşıp ketti. // Abai.kz aqparattıq portalı. URL: https://abai.kz/post/40304, accessed 27.10.2019.

2. Abdullina = Abdullina G. R. Kategoriâ padeža v baškirskom âzyke. // Vestnik Nižegorodskogo Universiteta im. N. I. Lobačevskogo, #1, 2009, pp. 189–193.

3. Äbilqayır = Äbilqayır, Q. Jındı (hikayat). // Ädebiyet portalı. URL: https://adebiportal.kz/kz/news/view/15312, published 14.04.2018, accessed 08.07.2020.

4. Azattıq = Qolıma qaruw alğanşa, baqtaşı bolğanım artıq. // Azattıq Radïosı. URL: https://www.azattyq.org/a/russia-chechen-family-story/29517096.html

5. Bayğut = Bayğut, M. Belesebet pen baylıq. // Egemen Qazaqstan. URL: https://egemen.kz/article/37314-belesebet-pen-baylyq, published 28.01.2015, accessed 17.06.2020.

6. Çernev = Çernev, V.Başqort teleneñ qılım formaları sistemahı: morfologik küđätew. Başqortostan uqıtıwsıhı, #9, 2018, pp. 19–26.

7. Chernev = Chernev, V. On the use of Past Participle forms in Oẓon-oẓaǩ bala saǩ („Quite a Long Childhood»)by Mostay Kärim. // Rocznik Orientalistyczny, tom LXXI, z. 2, 2018, pp. 39–56.

8. Dmitriev = Dmitriev, N. K. Grammatika baškirskogo âzyka. Moskva, Leningrad: Izdatel’stvo Akademii nauk SSSR, 1948.

9. Islam.kz = Satıp alğalı jatqan päterdi qalay tekserüw kerek?// Islam.kz URL: http://islam.kz/kk/news/arturli/paidaly-kenester/satyp-algaly-jatqan-paterdi-qalai-tekseru-kerek-6150/#gsc.tab=0, accessed 25.11.2019.

10. Izrailevič = K.N.Kačalova, E.E.Izrailevič. Praktičeskaâ grammatika anglijskogo âzyka. V 2-h t. — Kiev: Metodika, 2003, Vol. 1.

11. Jansügirov = Jansügirov, İ. Qulager (poema). // Ädebiyet portalı. URL: https://adebiportal.kz/kz/news/view/iliyas_zhansugirov_kulager_poema__1077, published 14.05.2018, accessed 09.07.2020.

12. Jaqıpov = Jaqıpov, M. Qazaqtıŋ bastı ärpi. // Egemen Qazaqstan. URL: https://egemen.kz/article/156726-qazaqtynh-basty-arpi, published 11.08.2015, accessed 08.07.2020.

13. Kałużyński = Kałużyński, S. Klasyczny język mongolski. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie “Dialog», 1998.

14. KazTAG = x15 jasar jasöspirim jattığuwda därigerler kelgenşe köz jumğan – Almatı deŋsawlıq basqarması. // KazTAG: Qazaq telegraf agenttigi. URL: https://kaztag.info/kz/news/15-zhasar-zhas-spirim-zhatty-uda-d-rigerler-kelgenshe-k-z-zh-m-an-almatydensauly-bas-armasy-, published Nov. 7, 2019, accessed Nov. 26, 2019.

15. Kiekbaev = Kiekbaev, Dž. G. Osnovy istoričeskoj grammatiki uralo-altajskih âzykov.Ufa: Kitap, 1996.

16. Lemaire = Congress Volume Ljubljana 2007, ed. André Lemaire. Leiden, Boston: Brill, 2010.

17. Merriam-Webster = verbal// Merriam-Webster.com Dictionary. URL: https://www.merriam-webster.com/dictionary/verbal, published 06.07.2020 accessed 11.07.2020.

18. Mıŋjasar = Mıŋjasar, T. Şejirem sır şertse. Sarıqasqa Kelmenbet batır urpaqtarı xaqında. Taraz, 2015.

19. Musaev = Musaev, K. Kazahskij âzyk: učebnik. Moskva: Vostočnaâ literatura, 2008.

20. Mutanov 2013 = Mihail Esenäliyev: Önegeli ömir. 26-şı şığ. Qurastıruwşı Mutanov Ğ. Ğ. Almatı: „Qazaq universiteti“ baspası, 2013.

21. Mutanov 2017 = Sadwahas Temirbekov:Önegeli ömir. 35-şi şığ. Qurastıruwşı Mutanov Ğ. Ğ. Almatı: “Qazaq universiteti» baspası, 2017.

22. Northwest California Linguistics = The Collected Works of Edward Sapir. Vol. XIV, ed. Victor Golla, Sean O’Neill. Berlin, New York: Mouton de Gruyter, 2001

23. Orazbekulı = Orazbekulı, Keŋes. Qanattı söz – qazına. 1-kitap. 2020.

24. Poppe = Poppe, N. Bashkir Manual: descriptive grammar and texts with a Bashkir- English glossary.Bloomington: Indiana University, The Hague: Mouton & Co., 1964.

25. Ruspayev = Ruspayev, Q. Töŋkeris. Piyesalar.Izdatel’skie rešeniâ, 2017.

26. Talqanbayeva = Mäşhür-Jüsip qoljazbalarındağı İslam mädeniyeti. Oquwädistemelik quralı. 5-tom. Qurastıruwşı Talqanbayeva Q. Q. Pavlodar: Kerekuw, 2010.

27. Tektigul = Tektigul, Ž. O. Èvolûciâ obŝetûrkskih affiksov v kazahskom âzyke. Moskva: Akademiâ estestvoznaniâ, 2013.

28. TengriNews = Elimizge täwelsizdik alğalı beri qanşa qandas keldi? // TengriNews. URL: https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/elmzge-tauelszdk-algalyi-ber-kanshakandas-keld-380534/, accessed Nov. 23, 2019.

29. Tenišev = Sravnitelʹno-istoričeskaâ grammatika tûrkskih âzykov. Morfologiâ. Red. È. R. Tenišev. Moskva: Nauka, 1988.

30. Turapbayulı = Turapbayulı, A. Nesiye qaytara alatınğa beriledi. // Egemen Qazaqstan. URL: https://egemen.kz/article/2886-nesie-qaytara-alatyngha-beriledi, published 01.05.2010, accessed 08.07.2020