ДІН НЕГІЗДІ ФРАЗЕОЛОГИЗМДЕР

Қазақ фразеологиялық қҧрамында ерекше бір топ – дін негізді фразеологизмдер. Мҧны зерттеудегі басты ерекшелік – діни дереккҿздерге сҥйене отырып талдау қажет болады. Қазақ тіліндегі дін негізді фразеологизмдерде ҽлемнің діни бейнесімен қатар дҥнияуи бейнесі де беріледі. Сондықтан мҧндай фразеологизмдер мақалада «діни» деп атамай, «дін негізді» деп қарастырылды. Мақаланың мақсаты – дін негізді фразеологизмдердің қҧрылымдық-семантикалық сипатын беру. Соған орай олардың қолданылу кеңістігін кҿрсету, діни декереккҿздермен байланыстарын ашу міндеттері қойылды.
Қазақ фразеологизмдерінің Қҧранмен, хадистермен байланысының бір ерекшелігі – тҧрақты тіркестер Қҧранда, хадистерде осы лексикалық қҧраммен кҿрсетілмеген, бірақ оның мҽтіндерімен семантикалық жағынан байланысты болып келеді. Діни рҽсімдермен, діни тҧлғалармен, діни фольклормен, діни моральмен байланысты фразеологизмдерді де осы тақырыптас тіркестерге жатқызамыз. Мҧндай фразеологизмдердің бейнелік-жағдаяттық уҽждемесі ана тілінде сҿйлейтін халықтың діни танымымен байланысты болып келеді.
Қазақ тіліндегі дін негізді фразеологизмдер қҧрамы жағынан сҿз тіркесі пішініндегі, сҿйлем пішініндегі фразеологизмдер болып бҿлінеді. Қазақ тіліндегі дін негізді фразеологизмдерде тірек сҿз ретінде жиі кездесетіні ҥш лексема ғана болды: Алла (Қҧдай, Тҽңір), иман, киелі сан есімдер. Қазақ тіліндегі дін негізді фразеологизмдердің қалыптасуына діни фольклордың, соның ішінде діни дастандардың ықпалы ерекше. Сондықтан тілдік айғақтар фразеологиялық сҿздіктен, діни дастандардан теріліп алынды.

1. Авакова Р.Ҽ. (2002) Фразеологиялық семантика. – Алматы: Қазақ университеті, 2002.

2. Ҽділбаева Ш. (2011) Хадис – ғҧрпымыз, сҥннет – салтымыз. – Алматы: «Ислам мҽдениеті мен білімін қолдау қоры», 2011. - 280 бет.

3. Ҽбдуов М.І. (2006) Қазақтың діни эпосы: Діни эпостың типологиялық жҽне поэтикалық мҽселелері: Моногр. – Қарағанды:ҚарМу баспасы, 2006. -254 б.

4. Бабалар сҿзі: Жҥз томдық. (2004) – Астана: «Фолиант», 2004. Т.10. Діни дастандар. – 2004. – 333 б.

5. Бабалар сҿзі: Жҥз томдық (2004) – Астана: «Фолиант», 2004. Т.11. Діни дастандар. – 2004. – 339 б.

6. Бабалар сҿзі: Жҥз томдық. (2004) – Астана: «Фолиант», 2004. Т.13. Діни дастандар. – 2004. – 311 б.

7. Бабалар сҿзі: Жҥз томдық. (2004) – Астана: «Фолиант», 2004. Т.14. Діни дастандар. – 2004. – 352 б.

8. Бабалар сҿзі: Жҥз томдық. (2004) – Астана: «Фолиант», 2004. Т.15. Діни дастандар. – 2004. – 320 б.

9. Бабалар сҿзі: Жҥз томдық. (2004) – Астана: «Фолиант», 2004. Т.16. Діни дастандар. – 2004. – 301 б.

10. Кеңесбаев І. (1987) Қазақ тіл білімі туралы зерттеулер. – Алматы: Ғылым, 1987. – 352 б.

11. Кеңесбаев І. (2007) Фразеологиялық сҿздік. – Алматы: «Арыс» баспасы, 2007. – 800 б.

12. Қҧран Кҽрім. 1-ден 30-ға дейінгі паралар. (2016) Арабша транскрипциясы жҽне қазақша мағынасы. – Алматы, ЖШС РПБК «Дҽуір», 2016. – 1216 б.

13. Смағҧлова Г.Н. (2010) Қазақ фразеологиясы лингвистикалық парадигмаларда: монография. – Алматы: «Арыс» баспасы, 2010.

14. Телия В.Н. (1991) Механизмы экспрессивной окраски языковых единиц. // Человеческий фактор в языке. Языковые механизмы экспрессивности. – Москва, 1991.

15. Асыл арна.(2022) – URL: https://asylarna.kz/kk/maqala/43 (қаралған кҥні: 16.11.22)

16. Алаш. (2022) Ораза ҧстаудың шариғи шарттары. – URL: https://alashdin.kz/2020/04/oraza-staudyn-sharigisharttary/ (қаралған кҥні: 21.11.22)

17. Ислам кз. (2022) – URL: https://islam.kz/kk/articles/islam-jane-qogam/qandai-adamnyn-dugasy-sozsiz-qabyl-bolady-1591/#gsc.tab=0 (қаралған кҥні: 19.11.22)

18. Қазақстан Мҧсылмандары Діни Басқармасы. (2022) – URL: http://www.ihsan.kz/kk/articles/view/718 (қаралған кҥні: 19.11.22)