ІСКЕРИ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСТАҒЫ СӨЙЛЕУДІҢ КОММУНИКАТИВТІ-ПРАГМАТИКАЛЫҚ ФУНКЦИЯСЫ

Мақалада ауызша формадағы іскери қарым-қатынасқа тҽн сҿйлеудің коммуникативтік- прагматикалық қызметі сҿйлеу актісі, коммуникативтік жағдаят, логос, этос, пафос категориялары аясында қарастырылады. Іскери коммуникациядағы сҿйлеудің психологияқ, коммуникативті-танымдық қырларына талдау жасалады. Сҿйлеуді ҽлеуметтік қызмет тҧрғысанан арнайы зерттеу – бҥгінгі кҥні ҿте ҿзекті мҽселе. Ҽсіресе іскери қатынаста адамдардың қоғамдасуына, бірлесуіне қызмет атқаратын сҿйлеу заңдылықтарын зерттеу аса маңызды. Ғылыми мақаладағы негізгі міндет іскери қатынастағы сҿйлеу стилін коммуникативті-прагматикалық тҧрғыдан саралау. Сҿйлеу адамға ғана тҽн биологиялық қҧбылыс ретінде даралықты кҿрсетеді, оның астарында тҥйсіну, қабылдау, сезу, ойлау, пайымдау, т.б. сияқты когнитивті психологиялық компоненттер бар. Осы компоненттер адамдардың ҿзін жҽне қоршаған ортаны тануға мҥмкіндік береді. Таныған, білген нҽрсесі туралы басқаларға ақпарат беру ҥшін адам сҿйлеу ҽрекетіне тҥседі. Сҿйлеудегі мақсат – қоршаған ортаны, ҽлемді қалай тҥсінетінін, білгенін жеткізу жҽне ақпаратты қалай сақтай алатынын, қолдана алатынын, ҿзгерете алатынын кҿрсету. Осы мақсаттан сҿйлеудің «даралықтан ҽлеуметтенуге қарай ҿту» процесін, яғни сҿйлеудің ҽлеуметтенуін кҿруге болады. Сҿйлеудің ҽлеуметтенуі адамдардың қоғамдық ортадағы пікірлесуі, сҿйлесуі, ҿзара ой бҿлісуі, қарым-қатынасқа тҥсуі барысында жҥзеге асады. Осыдан келіп сҿйлеудің ҽлеуметтік қызметі шығады. Ҽлеуметтік қызмет ой-пікірді жеткізу барысында басқаға ҽсер ету, ой салу, басқалармен қарым-қатынасқа тҥсудің маңызын жҽне адамдар арасындағы біріккен ҽрекеттің, қоғамдасу идеясының жҥзеге асуын айқындайды.

1. Aristotle (1998), Ethics. Politics. Rhetoric. Poetics. Categories. Minsk.

2. Asadzuma, Eriko (2008), The concept of "Decentralization" in the views of R. Jakobson on the communicative theory. Vol. 2, 2 http://www.actalinguistica.com/arhiv/index.php/als/article/viewFile/161/214

3. Bruner, J., Andreeva, G.M. (1999) Social Psychology. M: Aspect Press, p. 375.

4. Formanovskaya, N.I. (1985), Speaking etiquette and communication culture. M.: High School. 2002, p. 456.

5. Goldstein, A.P., Michaels, G.Y. (1985), Empathy development training, consequences. London, p. 287.

6. Grace, G.P. (1985), Logic and speech communication // New in the foreign linguistics. Issue 16, M.: Progress

7. Ilyasova, N.A. (2017), Communicative-cognitive essence of language units. Almaty, p. 328.

8. Jacobson, R. Linguistics and poetics // Structuralism: ―for‖ and ―against.‖ - M., 1975.

9. Perelman, H., Olbrecht-Tyteka, L. (1987), From the book ―New rhetoric: a treatise on argumentation‖ // Language and modeling of social interaction. M: Progress, p. 207-264.