«ЭТИКЕТТІҢ / 礼貌» ҚАЗАҚ ЖӘНЕ ҚЫТАЙ МАҚАЛДАРЫНДАҒЫ ЭТНОЛИНГВИСТИКАЛЫҚ СИПАТЫ

Мақалада қазақ жҽне қытай мақалдарында қолданылатын сыпайылық ҽдебінің болмысы, қарым-қатынас этикасының ерекшеліктері, халық мҽдениетінің шығу тарихы, қазақ жҽне қытай халықтарының ҧлттық дҽстҥрінің принциптері сипатталған. Сонымен қатар, «сыйластық», «қадір-қасиет», «алғыс», тақырыбындағы даналық сҿздердің қолданылуы қарастырылған. Мақалада қазақ жҽне қытай қоғамындағы ҽдептің дҽстҥрге сай ҥйлесімділікке негізделгені, адамдардың бір-біріне сыйластық пен қҧрмет кҿрсетуінің негізгі принциптер мен заңдылықтарға негізделгені сҿз етілген.
Мақалдардың пайда болу тарихы ҽртҥрлі. Осыған орай, діні бҿлек халықтардың алғыс айту, сыйластық, тҥсіністік кҿзқарасы, кҿңіл бҿлу т.б. сҿздерінің этномҽдени жҽне рухани-мҽдени ҧқсастықтары мен айырмашылықтары сипатталған.
Қазақ жҽне қытай халықтарының ежелден қалыптасқан тарихы мен ҿскен ортасы кҥні бҥгінге дейін халық даналығымен, ҿмір салтымен, тҧрмысымен жҽне қоғамның мінез-қҧлқымен тығыз байланысты. Себебі, «сыпайылық» тақырыбындағы қанатты сҿздер сол елдердің ішкі факторларымен тығыз байланысты жҽне жҽне қазақ жҽне қытай халықтарының отбасын, елді басқару негіздері, ҥлкенге қҧрмет, кішіге ізет принциптері бҥгінгі кҥнге дейін жетіп, мемлекет пен қоғамдағы роліндегі маңызының зор екендігін кҿрсетеді. Мақалада этикет тақырыбындағы мақалдардың ата-баба салты мен тҽжірибесін қамти отырып, болашақ ҧрпақ тҽрбиесіндегі алатын орнына байланысты мысалдар келтірілген.

1. Формановская Н.И. (1989) Чем богаты, тем и рады. Вы сказали: «Здрaвствуйте!» (Речевой этикет в нашем общении). – Москва: Знание, – 1989. – 90 б.

2. Қадырбекова П.К. (2008) Национально-культурная специфика речевого этикета в межкультурном сравнении // Алматы: ҚазҦУ Хабаршысы. Филология сериясы. – 2008. Т.3(101). – 64 б.

3. Сабитова З.К. (2012) Понятие о речевом поведении. Речевое поведение вчера и сегодня.–Алматы: Қазақ университеті. – 2012. – 19-20 бб.

4. Ахатова Б.А. (2006) Межкультурное общение как онтология исследования языкового сознания // Қазақстан Республикасы ғаламдық мҽдениет жҽне тіларалық қауымдастықта (қазақ жҽне ҽлем тілдері). – Алматы, 2006. – 132 б.

5. 夏志强 . (2021) 你的第一本 礼仪书 . – 江西: 美术出版社, 2021. – 27 б.

6. 田晓娜。(1998) 礼仪全书 – 北京: 人民中国出版社，1998. – 371 б.

7. Байбурин А.К., Топорков А.Л. (1990) У истоков этикета. – Ленинград: Наука, 1990. – 5 б.

8. 陈格, 欧丹. (2016) 日常交往礼仪. 社交礼仪. – 海: 上海交通大学出版社, 2016. – 3-4 бб.

9. Ойсылбай А.Т. (2015) Ахмет Байтҧрсынҧлы: «Ҽдебиет танытқыштағы» қазіргі ҽдебиет теориясы. Монография. – Алматы: «Елтаным баспасы», 2015. – 126-127 бб.

10. 熊经浴. (2012) 现代文明礼貌用于手册. – 北京: 金盾出版社, 2012. – 10-11 бб.

11. 陈松岑. (2019) 礼貌语言。– 北京: 商务印书馆, 2019. – 2-3 бб.

12. 喻东 , 钟芳 ,林小凌. (2004) 中国文化。–中國數字文化集團有限公司，2004. –14-15 бб.

13. Қорқыт Ата кітабы. (1994) Тҥрік тілінен ауд. Б.Ысқақов. – Алматы: Жазушы, 1994. – 11 б.

14. Сманова А.С., Жиренов С.А., Ибраева К.Е., Какимова Л.Ш., Берікбол Р.Р., Небесаева Ж.О., Бекболатова Қ.М. (2020) Кҿркем білім берудегі ҧлттық сана мен мҽдени қҧндылықтардың ҿркендеуі. Ҧжымдық монография. Алматы, 2020. – 296-297 бб.