ҚАЗАҚ ЖҰМБАҚТАРЫНДА ҚОЛДАНЫЛАТЫН САН ЕСІМДЕРДІҢ СИМВОЛИКАЛЫҚ МӘНІ

Мақалада қазақ жҧмбақтарындағы сан мен мҿлшердің символикалық мҽні қарастырылы, сипатталады. Зерттеу тақырыбының ҿзектілігі қазақ жҧмбақтарындағы сандық кодты лингвомҽдени қҧбылыс ретінде зерттеумен анықталады. Жҧмыстың мақсаты – лингвистикалық тҧрғыдан қазақ жҧмбақтарындағы сан мен мҿлшердің символикалық мҽнін ашып, сипаттау. Материалды талдау жҧмбақта денотаттың квантитативтік сипаттамаларын білдіретін сандардың семантикалық жҽне символикалық мҽні айрықша екенін дҽлелдейді. Материалды талдау жҧмбақта денотаттың квантитативтік сипаттамаларын білдіретін сандарды қолдану бар екенін кҿрсетеді. Мақалада қазақ жҧмбақтарында сан есімдердің қолданылуын бейнелейтін мысалдар келтірілген, жасырын денотат ретінде қоршаған ортадағы кез келген тҧрмыстық заттар мен қҧбылыстар, аспан денелері, адамның дене мҥшелері, жҽндіктер мен ҿсімдіктер атаулары, абстрактылы ҧғымдар, уақыт пен кеңістіктің нысандары бола алатыны нақты мысалдар арқылы сипатталған. Мақалада киелі сандар мен адамның вербалды тҽжірибесін білдіретін, оның қоршаған ҽлемді тану жҽне онымен ҿзара ҽрекеттесу қҧралы ретінде қызмет ететін соматизмдерді белгілейтін денотатқа ие жҧмбақтардағы сан есімдердің символикалық мҽніне ерекше назар аударылады. Соматизмдердің бейнелі семантикасы кейіптеу арқылы жҽне ертегі кейіпкерлерімен – қҧстар, аңдар мен жануарлармен ассоциациялау, олардың ғажайып ҽлемдегі іс-ҽрекеттері арқылы беріледі.

1. Ҽбжанов М. (1966) Қазақ халқының жҧмбақтары. – Алматы: Мектеп, 1966. – 252 б.

2. Бабалар сҿзі: Жҥзтомдық. (2010). Т.64: Жҧмбақтар. – Астана: «Фолиант», 2010. – 432 б.

3. Васильев А.В. (1900) Образцы киргизской народной поэзии. Вып. Киригизские загадки. – Оренбург, 1900.

4. Дҥсіпбаева Қ.С. (2001) Қазақ ескіліктерінің сандар жҥйесіндегі тілдік кҿріністері: Филология ғылымдарының канд.диссертациясы. – Алматы, 2001. – 136 б.

5. Жанпейсов Е. (2018) Қазақ ескіліктері. – Алматы: «Қазақ тілі» баспасы, 2018. – 352 б.

6. Қазақтың халық жҧмбақтары (1959) / Қҧраст. С.Аманжолов, Т.Жанҧзақов. – Алматы, 1959.

7. Керім Ш. (2007) Қазақ жҧмбағы. – Алматы: Арыс, 2007. – 272 б.

8. Лазутин С.Г. (1981) Поэтика русского фольклора: Учеб. пособие для филол.фак.ун-тов. – М.: Высш.школа, 1981. – 221 с.

9. Левин Ю.И. (1978) Семантическая структура загадки // Паремиологический сборник. – М.: Наука, 1978. – С.283–314.

10. Оңғарбаева Н. Қазақ жҧмбақтарының тілі: Филология ғылымдарының канд.диссертациясы. – Алматы, 1997. – 136 б.

11. Топоров В.Н. (1994) Из наблюдений над загадкой // Исследования в области балто-славянской духовной культуры: Загадка как текст. Т.1. – М.: Индрик, 1994. – С.10–117.