ҚАЗАҚ ТІЛІНДЕГІ АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯ (ІT) ТЕРМИНДЕРІНІҢ ҚОЛДАНЫСЫ

Мақаламыздың негізгі мақсаты – қазақ тілінің ақпараттық технология терминдерінің қолданылу деңгейін анықтау. Зерттеу жҧмысы әлеуметтік тілтаным және қолданбалы тілтаным бағыттары бойынша қарастырылды.

Әлеуметтік-тілтанымдық бағыт бойынша  бекітілген терминдердің кӛпшілік арасында қолданылу деңгейінің сандық кӛрсеткіштерін анықтау ҥшін сауалнама жҥргізілді. Сауалнамаға әртҥрлі  орта ӛкілдері қатысты. Сауалнама сҧрақтарына негіз етіп ІT саласының негізгі терминдері саналатын тінтуір~mouse~тышқан~мышка, пернетақта~клавиатура~keyboard, қатқыл диск~қатты диск~жесткий диск~hard disk, software~программное обеспечение~бағдарламалық қамтым~бағдарламалық жасақтама~бағдарламалық қамту~бағдарламалық қамтамасыздандыру сияқты бекітілген терминдер мен жарысып қолданып жҥрген  терминдер де  іріктеліп алынды. Жҥргізілген сауалнаманың бір ерекшелігі – қатысушылардың 88,4 %-і  қазақтілді болуы. Сауалнаманың нәтижесі «орыс тіліндегі терминдердің қазақ тіліне қарағанда қолданылу деңгейінің жоғары болуы» және «қазақ тіліндегі кейбір терминдердің мҥлдем қолданылмауы», «бір терминнің бірнеше нҧсқасының пайда болып, мәндесімдік қатар тҥзуі» секілді мәселелерді кӛрсетті.

Тіл білімінің қолданбалы тілтаным бағыты бойынша  қазақ тілінде жазылған 4-сыныптан 7-сынып аралығындағы «Информатика» оқулығындағы бекітілген терминдердің қолданылуына талдау жасалды. Зерттеу нәтижесінде termincom.kz қорындағы информатика саласына қатысты бекітілген терминдердің оқулықтарда қолданылмай,  сол ҧғымды білдіретін басқа терминдердің қолданылуы, информатика саласына қатысты оқулықтардағы кейбір терминдер termincom.kz қорында қамтылмауы, кейбір терминдердің termincom.kz сайтында басқа салаға қатысты кӛрсетілуі, оқулықтарда  орыс тіліндегі терминдердің бірінші жазылып, қазақ тіліндегі терминдердің жақша ішінде кӛрсетілуі секілді мәселелер анықталды.

 Мақалада осы анықталған мәселелерге негіз болған тілден тыс факторлар талқыланды. Сондай-ақ ақпараттық технология терминдеріне қатысты осыған дейін  жазылған зерттеу жҧмыстарына шолу жасалды.  

Зерттеу жҧмыстарының нәтижесінен тҧжырымдалатын қорытынды пікір: терминтанушы-ғалымдардың тарапынан сапалы термин жасау, сол жасалған терминдерді білім беру саласында қолданысқа тҥсуіне мән беру керек. Әлеуметтік желілер арқылы ғылым тілін насихаттау бағытында жҧмыстар жҥргізу қажет.

1. Ш. Құрманбайұлы. (2014) Қазақ терминологиясы. – Алматы, 2014, «Сардар» Баспа үйі. – 492 б, – 903 б. –244 б, –261 б.

2. А. Шайқұлова. (2020) Ақпараттық технология саласында терминдік қорды жетілдіру және тәжірибеде қолдану мәселелер. Терминологиялық хабаршы, 2020, № 2 (59). – 97 б.

3. С. Құлманов. (2021) Қазақ тілі терминологиялық қорының әлеуеті (сандық және сапалық көрсеткіштерді талдау). 2021, № 3(136). Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің Хабаршысы. Филология сериясы. – 56 б.

4. Ғ. Шойбекова, Ж. Абдрахманова, А. Насырғазы. (2020) Қазақ тіліндегі терминжасам тәсілдері арқылы жасалған компьютер терминдері. ҚазҰУ Хабаршысы, Фил. Сериясы, – 2020. №1 (177).

5. А. Әбділманов. (2020) Ұлттық тіл негізінде компьютер терминдерінің үлес салмағы. Терминологиялық хабаршы, – 2020. № 2 (59) – 91 б.

6. Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі, Информатика және компьютерлік техника. (2002) – Алматы: «Мектеп», 2002 ж.

7. Ж.С. Сарыпбеков, Б.Қ. Шенсізбаева, С.Ғ. Ахметова, Ж.Б. Нәлібаева.(2007) Ақпараттану мен есептеу техникасы терминдерінің орысша-қазақша-ағылшынша сөздігі. – Алматы: «Саға» баспасы, 2007 ж.

8. Ж.У. Кобдикова, Г.А. Көпеева, А.А. Қаптағаева, А.Ғ. Юсупова. (2019) Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар. 4-сынып оқулығы. – Нұр-Сұлтан: «Арман – ПВ» баспасы, 2019 ж. –144 б.

9. Р.А. Қадырқұлов, Г.К. Нұрмұханбетова. (2020) Информатика. 5-сынып оқулығы. Алматыкітап баспасы, 2020.

10. Р.А. Қадырқұлов, Г.К. Нұрмұханбетова. (2020) Информатика. 6-сынып оқулығы. Алматыкітап баспасы, 2020.

11. Р.А. Қадырқұлов, Ә.Д. Рысқұлбекова, Г.К. Нұрмұханбетова. (2021) Информатика. 7-сынып оқулығы. Алматыкітап баспасы, 2021.

12. С.Т. Мұхамбетжанова, А.С. Тен, Л.Г. Демидова. (2021) Информатика 7- сынып, - Алматы «Атамұра», 2021.

13. Г.И. Салғараева, А.С. Маханова, Л.А. Рсалина. (2021) Информатика 7- сынып, - Нұр-Сұлтан, Арман-ПВ баспасы, 2021.

14. А.А. Мустафаева. (2011) Современная арабская терминология: формирование и проблемы перевода (на материале терминологии информатики). - Алматы, 2011, -стр 25. Диссертация на соискание ученой степени доктора философии (Ph.D.).

15. M. Teresa Cabré. (1999) Terminology theory, methods and applications. John Benjamins publishing company Amsterdam/Philadelphia, 1999. – 4 p.

16. Sager, Juan C. (1990) A practical course in terminology processing, John Benjamins publishing company Amsterdam/Philadelphia, 1990.

17. Т.С. Рoсянoва. (2019) Когнитивные аспекты развития и функционирования английскoй терминoлoгии мapкeтингa, диссертация на сoискaние ученoй стeпeни дoктoра филoлoгичeских нaук, Сaнкт-Пeтeрбург, 2019.

18. Т.В. Акуликина. (2003) Экстралингвистическая обусловленность особенностей английской терминологии компьютерной информатики, - Омск, 2003. Диссертация на соискание ученой степени кандидата филологических наук – стр 36.

19. В.П. Даниленко. (1977) Русская терминология, опыт лингвистического описания, Издательство «Наука», - 1977 г. – стр 73.

20. Р. Сыздықова. (2014) Тілдік норма және оның қалыптануы (кодификациясы). –Алматы, «Ел-шежіре» Баспа үйі, 2014.