ҚАЗАҚ ЖАЗУШЫЛАР ШЫҒАРМАЛАРЫНДАҒЫ ДӘСТҤРЛІ СӚЙЛЕУ ТІЛІ

Мақала қазіргі қазақ жастарының шаршысӛз тілін дамытуға, жетілдіруге қажетті амал-тәсілдерді іздестіру мақсатында жазылған. Қазіргі қазақ жастарының ауызша сӛйлеу тілі, ресми шаршысӛз тілі тӛмендеп бара жатқаны баршаға аян. Жастар тілінде варваризмдер мен қарабайыр сӛйлеу тілі элементтері араласқаны ӛз алдына, тҥсініксіз сӛйлеу, кӛп сӛйлеу, бос сӛйлеу кӛбейіп отыр. Осыған орай мақалада жастардың шаршысӛз тілін дамыту ҥшін алдымен қазақ жазушыларының дәстҥрлі сӛйлеу тілімен жазылған шығармаларын оқытып, талдату, машықтандыру қажеттігі кӛтеріледі. Мақалада кӛркем туындылар арқылы ҧлттық әдеби тілдің нормаларын қалыптандыру 20 ғасыр басындағы қазақ классик жазушыларының туындыларынан басталғандықтан, мақаланың негізгі мақсаты – қазақ жазушылар тілі мен стиліндегі ҧлттық ерекшеліктерді, дәстҥрлі сӛзсаптау элементтерін бҥгінгі қазақ тілімізге, әсіресе жастардың ауызша сӛздеріне ҥлгі етіп алу. Бейімбет Майлин, Жҥсіпбек Аймауытҧлы, Мҧхтар Әуезов, Бердібек Соқпақбаевтың әңгімелеріндегі сӛйлем тҥрлерін талдай отырып, ҥлгі болатын жазу, сӛйлеу стильдері кӛрсетіледі. Соңында қазақ тілінің ӛзіне тән сӛз саптау ерекшеліктері беріледі.

1. Мәтіндер жинағы (дәстүрлі сөзсаптам үлгілері). (2022) Алматы: «Ел-шежіре», 2022. – 320 б.

2. Байтұрсынұлы А. (1926) Әдебиет танытқыш. А. – Қызылорда: Қазмембас, 1926. – 282б.

3. Омарұлы Е. (2018) Көптомдық шығармалар жинағы // құраст. Е.Маралбек. Алматы: «Лұғат», 2018. 1-т.

4. Академик Нығмет Сауранбаевтың еңбектері. (2000) 3 томдық. Алматы: «Кенже-Пресс», 2000. 5-119 бб.

5. Жақыпов Ж. (2021) Контекстуалдық синтаксис, Нұр-Сұлтан: ЕҰУ, 2021

6. Сыздық Р. (2014) Ауызша дамыған әдеби тіл / Сыздық Р. – Алматы: Дайк-Пресс, 2014. – 242б.

7. Уәли Н. (2007) Қазақ сөз мәдениетінің теориялық негіздері. Докт.дисс. қолж. Алматы, 2007.

8. Кудеринова К.Б. (2022) «Қазақ тілінің дәстүрлі сөзсаптамы». Н. Гумилев хабаршысы.№1(138)/2022. 8-18 бб.

9. Күдеринова Қ. (2022) Ахмет Байтұрсынұлының сөзсаптамы // «Ахмет Байтұрсынұлы – ұлт ұстазы» Нұрсұлтан, 2022.

10. Күдеринова Қ. (2022) Әлихан Бөкейханның сөзсаптамы // Ахмет оқулары – 2022. Алматы, 2022.

11. Күдеринова Қ. (2021) Бейімбет Майлин әңгімелеріндегі қазақ тілінің дәстүрлі сөзсаптамы. «Ауызша және жазба коммуникациядағы дәстүр мен белсенді үдерістер» конференция жинағы. – Алматы, 2021. – 230-238 бб.

12. Күдеринова Қ., Фазылжан А. (2022) Қазақ тілінің ұлттық және қазіргі орфоэпиялық нормасы. «Тілтаным», №3(87), 2022. – 44-52 бб.

13. Әміржанова Н. (2021) Ғ.Мүсіреповтің әңгімелері: байласым мен тұтасым. «Ауызша және жазба коммуникациядағы дәстүр мен белсенді үдерістер» конференция жинағы. – Алматы, 2021. – 45-55 бб.

14. Садықова М. (2022) Ертегілердегі қазақ тілінің дәстүрлі сөзсаптам үлгілері. «А.Байтұрсынұлы – ұлттың рухани көсемі» конференция материалдары Алматы, 2022 жылдың 14 сәуірі, - 369-373 бб.