ДЕМЕУЛІК ШЫЛАУЛАРДЫҢ ТЕГІ, МАҒЫНАЛЫҚ ҚЫЗМЕТІ ЖӘНЕ ЖАЗЫЛУЫ

Қазақ тіліндегі сөздер семантикалық және морфологиялық белгілеріне қарай, атаушы сөздер, көмекші сөздер және одағай сөздер деген үш топқа бөлінеді. Мақалада аталған сөздердің ішінде көмекші сөздердің лексикалық, грамматикалық ерекшелігіне тоқталудан басталып, орфографиядағы, жазу үлгісіндегі кейбір өзгерістер мен қиындықтардың пайда болуы себептерін болжауға, дәлелдеуге арналады.  

Мақалада көмекші сөздердің шығу тегі, сондай сөздердің қатарына жататын шылауларды лексика-семантикалық топтарға бөлуде мағынаның қызметіне сүйенетіні, шылаулардың эволюцияық дамуы және емле түзу принциптері мен көмекші сөздердің жазылуы сөз болады. Графикалық жағынан бөлек, бірге жазылатын шылаулардың, сондай-ақ демеулік шылаулардың жазылуында кездесетін кейбір қиындықтар сөз болады.  

Мақаланың негізгі мақсаты көмекші сөздер мен шылауларды жан-жақты талдау келе, аталған тілдік бірліктердің емлесіне қатысты мәселелерді анықтау және шешу жолдарын ұсыну. Сол себепті мақаланы жазу барысында автор әр тұжырымға қатысты грамматика саласы бойынша жарық көрген белгілі түрколог-ғалымдардың іргелі еңбектеріне сілтеме беріп, сөздіктердің материалдарына сүйеніп, пікірін дәйектейді.  Көмекші сөздердің қатарына жататын көмекші есімдердің тарихи негізін сипаттап, грамматикалық және лексикалық мағыналарын анықтау арқылы тілдегі қызметі сипатталды. Сондай-ақ шылаулардың қазақ тіл біліміндегі және түркітанудағы ерттеулеріне шолу жасала отырып, шылаулардың мәнмәтінге байланысты лексикалық және грамматикалық сипаттарының әртүрлі деңгейде көрініс табатыны мысалдар негізінде көрсетілді.  

1. Iskakov A., Balakaev M. (1954) Modern Kazakh language. – Almaty: Nauka, 1954. (in Kazakh)

2. Abukhanov G. (2005) Kazakh language. Vocabulary. Phonetics. Morphology. Syntax. - Almaty: School, p. 106. (in Kazakh)

3. Isayev S. (1993) Kazakh language. - Almaty: Kainar University, 1993, p. 46. (in Kazakh)

4. Zhubanov K. (1999) Studies on the Kazakh language. - Almaty: Nauka, 1999, p. 232. (in Kazakh)

5. Momynova B. (2015) Morphology of the Kazakh language. Textbook. Approved by the ROEC. - Almaty: "Kazakh University", 2015. (in Kazakh)

6. Orazov M. (1997) Words-helpers. - Tashkent: "March", 1997. - 175 P., PP. 17-23. (in Kazakh)

7. Iskakov A. (1991) Modern Kazakh Language. Morphology. - Almaty: "Ana tili", 1991. (in Kazakh)

8. KTTS (1985) P-T (planetarium). Т. 8-Almaty: "nauka", 1985, p. 591. (in Kazakh)

9. Dictionary of the Kazakh literary language. (2010) In fifteen volumes. Vol. 13, S-t. co-compiled by. A. Fazylzhanova, N. Ongarbayeva T.B.-Almaty: Kazakh Encyclopedia, Almaty, 2010. - 752 С. (in Kazakh)

10. Orthographic dictionary (2013) The Sixth Edition. Compiled by N. Uali, K. Kuderinova, A. Fazylzhanova T. B. - Almaty: Duir Publishing House, 2013. - 720 С. (in Kazakh)

11. KTTS (1978) Vol. 3. G.-Almaty: Nauka, 1978, p. 735. (in Kazakh)

12. Kazakh dictionary (2013) – Almaty, 2013, p. 500) (in Kazakh)

13. Sevortyan E.V. (1975) Studies on comparative grammar of Türkic languages. - M.-III. C.12. (in Russian)

14. Baskakov A. (1975) Historical-typological characteristic of the structure of Türkic languages. - Moscow: Nauka, 1975. p. 67. (in Russian)