ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСТАҒЫ БЕЙВЕРБАЛДЫ АМАЛДАР: ҰҚСАСТЫҚТАРЫ МЕН АЙЫРМАШЫЛЫҚТАРЫ

Мақалада қарым-қатынаста қолданылатын бейвербалды амалдардың ұқсастығы мен айырмашылығы қарастырылады. Сонымен бірге қарым-қатынаста қол- данылатын бейвербалды амалдардың қатары мен мәнмәтіндегі, коммуникациядағы мағынасы айқындалады. Қарым-қатынастағы бейвербалды амалдар әртүрлі дене мүшесі арқылы жасалынып, белгілі бір мағына береді. Мысалы, басын изеу – амандасу мен қоштасуды, басын шұлғу – келіспеуді, таңғалуды, таңырқаудың мағынасын білдіреді. Қарым-қатынаста осы сынды ым-ишаралар күнделікті тұрмыста көп қол- данылады. Әрине, адам баласы қарым-қатынасқа түскенде ым-ишараны қолданбай қатынас жасай алмайды. Себебі, бейвербалды амалдар айтайын деген ойын, сөзін нақтылап, оған қосымша мағына үстеп, ойды дәл әрі нақты жеткізуге септігін тигізеді.

Авторлар коммуникациядағы ым-ишараттардың жасалу жағынан ұқсас болғанымен, семантикасы тұрғысынан әртүрлі мағынада және де бір мағынада қолданылатын ым- ишаралар әртүрлі бейвербалды амалдар арқылы берілетіндігі туралы, сонымен қатар қазақ, орыс және т.б. ұлтының қарым-қатынасында қолданылатын бейвербалды амал- дар, соның ішінде қол, бас, көз және т.б. қимылдарымен берілетін ым-ишаралардың болатындығы туралы және де олардың барлық халықта бірдей мағынада қолданыла бермейтіндігі туралы да сөз етеді. Сонымен қатар қарым-қатынастағы ұқсас әрі айыр- машылығы бар бейвербалды амалдарға байланысты көркем шығармалардан нақты мысалдар келтірілген.

1. Bіrdwhіstell R.L. (1952) Іntroductіon to kіnesіcs // Unіversіty of Louіsvіlle Press,

2. Louіsvіlle. Kentucky, 1952, Pp. 55-67. (in English)

3. Gevorkjan K.U. (1991) Kinesicheskij jazyk (Vvedenie v kinesiku): Avtoref. dis. d-ra.

4. filol. nauk. – Erevan, 1991. – 33 s. [Gevorkjan K.U. (1991) Kinesic Language (Introduction

5. to Kinesics). Erevan, 1991, 33 p.] (in Russian)

6. Labunskaja V.A. (1989) Psihologija jekspressivnogo povedenija. – M.: Znanie, 1989. –

7. s. [Labunskaja V.A. (1989) Psychology of expressive behavior. Moscow, 1989, 62 p.] (in

8. Russian)

9. LaBarre W. (1948) The cultural basіs of emotіons and gestures // Journal of councelіng

10. personalіty: 1948, Pp. 49-68. (in English)

11. Lipovska A. (2000) Neverbal’nye kineticheskie komponenty kommunikacii v uchebnom

12. russko-bolgarskom slovare i ih mesto v processe formirovanija vtorichnoj jazykovoj lichnosti

13. // Jazykovye soznanie i obraz mira. – M., 2000. – S. 167-175. [Lipovska A. (2000) Nonverbal

14. kinetic components of communication in the educational Russian-Bulgarian dictionary and

15. their place in the process of forming a secondary linguistic personality. Moscow, 2000. Pp.

16. -175.] (in Russian)

17. Momynova B., Bejsembaeva S.B. (2016) Qazaq tіlіndegі ym men isharattyn qazaqsha oryssha tusіndіrme sozdіgі. – Almaty, 2003. – 136 b. [Momynova B., Bejsembaeva S.B.

18. (2003) Kazakh-Russian Explanatory Dictionary of signs and gestures in the Kazakh language.

19. Almaty, 2003, 136 p.] (in Kazakh)

20. Momynova B. (2016) Қazaқ tіlіndegі ym-isharattar: qatysym madenietі men sojleu

21. etiketіnde. Almaty, 2016. 300 p. [Momynova B. (2016) Gestures in the Kazakh language: in

22. the culture of participation and speech etiquette. - Almaty, 2016. - 300 P.] (in Kazakh)

23. Nurmanov A.N., Sajdhanov M.M. (1986) Paralingvisticheskie srdestva vyrazhenija

24. utverzhdenija i otricanija: (na materiale uzbekskogo jazyka) // Sovetskaja tjurkologija. –

25. – № 56. – S. 61-69. [Nurmanov A.N., Sajdhanov M.M. (1986) Paralinguistic means of

26. expressing affirmation and negation: (based on the material of the Uzbek language). Moscow,

27. , № 56. Pp 61-69.] (in Russian)

28. Pease A. (1981) Body language. London, 1981, 148 p. (in English)

29. Smirnova N.I. Sopostavitel’noe opisanie jelementov russkoj i anglijskoj kinesicheskoj

30. kommunikacii // Nacional’no-kul’turnaja specifika rechevogo povedenija. – M., 1977. – S. 220-351. [Smirnova N.I. (1977) Comparative description of elements of Russian and English

31. kinesic communication. Moscow, 1977. – p.] (in Russian)

32. Sternin I.A. (2002) Russkaja neverbal’naja kommunikacija (na fone nemeckoj) // Russkoe

33. i nemeckoe kommunikativnoe povedenie. – Voronezh: Istoki, 2002. – Vyp.1. – S. 24- 33.

34. [Sternin I.A. (2002) Russian nonverbal communication (against the background of German).

35. Voronezh, 2002. Issue #1. Pp. 24-33.](in Russian)

36. Formanovskaja N.I. Upotreblenie russkogo rechevogo jetiketa. – M.: Russkij jazyk, 1982.

37. – 193 s. [Formanovskaja N.I. (1982) The use of Russian speech etiquette]. Moscow, 1982,

38. p.] (in Russian)

39. Hall J., Knapp M. (2013) Nonverbal communication. Boston, 2013, 241 p. (in English)

40. Wundt W. (1973) The language of gestures. The Hague. Mouton, 1973, P. 47-59. (in English)

41. Jakobson R.O. Da i net v mimike // Jazyk i chelovek: Sb. statej pamjati P.S. Kuznecova.

42. – M.: Izdatel’stvo MGU, 1970. – S. 284-289. [Jakobson R.O. (1970) Yes and no in facial

43. expressions. Moscow, 1970, Pp. 284-289] (in Russian)