«ҚАЗАҚ ГРАММАТИКАСЫНДА» ШЫЛАУДЫҢ МАҒЫНАЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІГІН СЕМАСИОЛОГИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ОНОМОСИОЛОГИЯЛЫҚ ҰСТАНЫМ НЕГІЗІНДЕ ҚАРАСТЫРУ

Мақалада келешекте жарық көретін «Қазақ грамматикасында» қолда- нылатын тілтанымдық ұстанымдардың ерекшелігі көрсетіледі. Тұлғадан мағына, мағынадан тұлғаға қарайғы бағыттың қажет тұстары сөз болады. Морфологиялық құрылымдар мен синтаксистік құбылыстарды сөйленім деңгейімен, сөйлеушінің ком- муникациялық, прагматикалық мақсатымен, антропоөзектілік бағытпен байланыстыра зерттеу қажеттігі баяндалады. Сондықтан бұл екі бағыт тұлғалық грамматика мен функционалды грамматиканы ажырататын негізгі белгі саналғанмен, олар екі басқа құбылыс емес. Олар бір нәрсенің екі жағы сияқты, бір-бірін толықтырып, қандай да бір тілдік фактілерді анықтауда бірігіп қызмет етеді. «Грамматикада жүйелі құрылым болу үшін лексикологиядағыдай тіл бірліктерін екі жақты қарастыру қажет. Шылау сөз табының ерекшелігін фнкционалды еспекті тұрғысынан қарастыру үшін сөйлем ішіндегі шылаулардың семантикасы жаңа қырынан сипатталады. Мақалада кейбір шылаулардың жұмсалу өрісі, сөзбен тіркескенде айқындалатын қосымша семалары анықталады. Жеке өзі тұрып толық лексикалық мағына бермейтін, сөз бен сөзді, сөйлем мен сөйлемді байланыстырып тұратын, сонымен қатар сөзге қосымша мән үстеп тұратын шылаулар нақтылық, мезгілдік, мекендік, кезектес, дүркінділік, қайталау сынды функционалды мағыналар жасауға қатысатындығы тілдік материалдармен дәйектеледі.

1. Qazaq grammatikasy. (1967) І tom. – Almaty, 1967. – 320 b. [Kazakh grammar. Volume I. – Almaty, 1967. – 320 p.] (in Kazakh)

2. Qazіrgі qazaq tіlі (leksika, fonetika, grammatika). (1954) – Almaty, 1954. – 328-341 bet. [Modern Kazakh language (vocabulary, phonetics, grammar). – Almaty, 1954. pp. 328-341.] (in Kazakh)

3. Qazaq grammatikasy. (2002) – Almaty, 2002. – 450 b. [Kazakh grammar. – Almaty, 2002. 450 p.] (in Kazakh)

4. Qazaq tіlіnіn funkcionaldy grammatikasy. (2010) – Almaty, 2010 – 501 bet. [Functional grammar of the Kazakh language. –Almaty, 2010-501 p.] (in Kazakh)

5. Bondarko A.V. (1999) Osnovy funkcional’noj grammatiki: jazykovaja intepretacija i idei vremeni. – S.-Peterb. Gos. Un-t. SPb. : Izd-vo S. –Peterb. Un-ta, 1999. 257 s. Bibliogr. : S. 233- 254. [Bondarko A.V. Fundamentals of functional grammar : language integration and ideas of time. – S.-peterb.: Izd-Vo S.-peterb. In UN, 1999. 257 P. Bibliogr.: Pp. 233-254.] (in Russian)

6. Bajtursynuly A. (2009) Tіl-qural. – Almaty, «Sardar» baspasy, 2009. – 348 b. [Baitursynuly A. Language is a tool. – Almaty, Sardar publishing house, 2009. –348 p.] (in Kazakh)

7. Zholshaeva M. (2005) Qazaq tіlіndegі qajtalanu qimylynyn mazmundyq tipterі // KR BGM UҒA Habarlary. Tіl, әdebiet serijasy. – Almaty, 2005. − № 5-6. 153-154. [Zholshaeva M. Content types of repetition movements in the Kazakh language // Proceedings of the NAS of the Ministry of education and science of the Republic of Kazakhstan. Language, Literature series. − Almaty, 2005. − № 5-6. 153-154. – P.38-47.] (in Kazakh)

8. Esenov K. (1982) Sabaktas kurmalas sojlemnің kurylysy. – Almaty, 1982. – 141 b. [Yessenov K. Construction of an adjacent compound sentence. – Almaty, 1982. – 141 p.] (in Kazakh)

9. Zhanpejіsov E. (2003)Kuzmettіk grammatikanyn bastau ugymdary // KR UGA Habarlary. 2003, № 1. – 41-50-bb. [Zhanpeisov E. Basic concepts of Service grammar // Proceedings of the National Academy of Sciences of the Republic of Kazakhstan. 2003, No. 1. – 41-50-PP.] (in Kazakh)

10. Yskakov A. (1991) Qazіrgі qazaq tіlі. Morfologija. – Almaty, 1991. – 384 b. [Iskakov A. Modern Kazakh language. Morphology. –Almaty, 1991. –384 p.] (in Kazakh)

11. Shakaman Y. (2001) Demeulіk shylaulardyn funkcionaldy sipaty. – Pavlodar, S.Torajgyrov atyndagy PMU, 2001. – 92 b. [Shakaman S. Functional characteristics of sponsorship packages. – Pavlodar, S. Toraigyrov PSU, 2001. – 92 P. ] (in Kazakh)

12. Zhakypov Zh. (1998) Sojleu sintaksisіnіn sipattary. – Karagandy, 1998. – 180 b. [Zhakupov Zh. Properties of speech syntax. – Karaganda, 1998. – 180 p.] (in Kazakh