МЕТАБЕЛГІЛЕНІМ ЕНГІЗІЛГЕН МӘТІНДЕРДІ АРНАЙЫ КОМПЬЮТЕРЛІК БАҒДАРЛАМА БОЙЫНША ӨҢДЕУ

Мақалада ұлттық корпустың құрамындағы мәтіндерді металингвистикалық белгілеу мәселесі қарастырылған. Ұсынылған қазақ мәтіндерінің мета-белгілеу жүйелері сипатталған. Мета-белгілеуде мәтінді тұтасымен сипаттайтын параметрлер мәтініне сілтеме жасау жатады. Мета-таңбалау, қолданушының көрсетілген қасиеттері бар ішкі құрылымды құрастыру үшін мәтіндерді іздеу және таңдау мүмкіндігін береді. Метабелгіленімдер – ғылыми-зерттеу жұмыстарында белгілі бір кезеңге, стильге, авторға, тақырыпқа т.б. қатысты материалдар жинаудың таптырмас дереккөзі десек те болады. Корпус жасауда әдебиеттер таңдауда мәтіндердің жанрлық түрлілігін ескеру ең басты міндеттердің бірі саналады. Корпус жасауда метабелгіленімдерді енгізу қажеттігі дау тудырмайды. Олар корпусты пайдаланушыға, әсіресе тілші-зерттеушілерге кез келген қажетті ақпаратын тез әрі оңай тауып алуға мүмкіндік береді.

Сонымен қатар, лингвистикалық ақпараттар мүмкіндігінше барлық тіл деңгейлерінен алынады. Ал, бірақ, корпус жасауда бірден барлық деңгей бойынша лингвистикалық ақпарат беру аса күрделі әрі мүмкіндігі де шектеулі. Солай бола тұра, «Қазақ тілінің мәтіндер корпусында» метамәтіндік белгіленімдер мен лингвистикалық белгіленімдерден – морфологиялық, сөзжасамдық, фонетикалық, морфосемантикалық белгіленімдер программасы іске қосылған. Мақалада корпусқа метабелгіленімдердің түрлері (23 параметр), лингвистикалық белгіленімдер программасының жұмыс істеу механизмдері туралы сипатталады.

1. Finegan E. LANGUAGE: its structure and use. – N.Y.: Harcourt Brace College Publishers, 2004.

2. Wikipedia – http://en.wikipedia.org/wiki/

3. McEnery T., Wilson, A. Corpus Linguistics. – Edinburgh: Edinburgh University Press, 2001.

4. Рыков В.В. Корпус текстов как реализация объектно-ориентированной парадигмы // Труды Международного семинара Диалог-2002. – М.: Наука, 2002.

5. Захаров В.П. Корпусная лингвистика: Учебно-метод. пособие. – СПб., 2005.

6. Савчук С.О. Метатекстовая разметка в Национальном корпусе русского базовые принципы и основные функции // Национальный корпус русского языка: 2003–2005. Результаты и перспективы. – М., 2005 – С. 62–88.

7. Сиразитдинов З.А., Бускунбаева Л.А., Ишмухаметова А.Ш., Ибрагимова А.Д. Информационные системы и базы данных башкирского языка. – Уфа: Книжная палата РБ, 2013. – 116 с.