ЯКУТ ЖӘНЕ ҚАЗАҚ ТІЛДЕРІНДЕГІ ҰЗЫНДЫҚ ПЕН ҚАШЫҚТЫҚТЫ БІЛДІРЕТІН ҰҒЫМДАР (ФУНКЦИОНАЛДЫҚ ЖӘНЕ СЕМАНТИКАЛЫҚ АСПЕКТ)

Түркі халықтарының өзіндік өлшем бірліктері бар екені белгілі, оларды бүгінгі күнге дейін ішінара естуге болады. Осы ұзындық шараларын жүйелеуді ең қысқа ұзындықтардан бастаймыз және оны қазақтың осындай мысалдарымен салыстыратын боламыз. Ұзындық немесе қашықтық ұғымдарын білдірудің лексикалық құралдары фразеологиялық орамдарды қамтиды. Якут және қазақ тілдеріндегі ұзындықтың, қашықтықтың функционалды-семантикалық микроөрісін білдірудің лексикалық құралдары, біріншіден, негізгі қабат, байырғы-якут параметрлік терминдер екені белгілі болды. Бұған байырғы якут, орыс және басқа түркі тілдерінен алынған терминдер кіреді. Екінші перифериялық қабат параметрлік сын есімдер мен фразеологиялық орамдардан тұрады. Мақалада якут тіл білімінде алғаш рет қазақ тілінің материалымен салыстырмалы түрде ұзындық пен қашықтық түсінігін беретін лексемалар қарастырылған. Салыстырылып отырған тілдердегі жалпы типологиялық белгілермен сипатталатын бұл бірліктердің белгілі бір құрылымдық айырмашылықтары бар екендігі анықталды.

1. Алексеев А.Е. Некоторые проблемы развития якутской математической терминологии. – Якутск, 1992. – 64 с.

2. Асадулаева П.У. Названия старинных мер измерения в кумыкском языке//Филологические науки. Вопросы теории и практики. – Тамбов: Грамота, 2014. – №12. Часть 2. – С. 22-24.

3. Ефремов Н.Н. Причинно-следственные конструкции в русском и казахском языках //Филологические науки. Вопросы теории и практики. – Тамбов: Грамота, 2014. №4 (34): в 3-х ч. Ч. III. – С. 67-70.

4. Лебединская В.Г. История русской метрологической терминологии: дисс. док.фил. наук. Спец. 10.02.01. – М., 2014. – 475 с.

5. Севортян Э.В. Аффиксы именного словообразования в азербайджанском языке. Опыт сравнительного исследования. – М.: Наука, 1966. – 437 с.

6. Шозимова Т.Д. Выражение мер длины и веса в шугнанском языке и английском языках. автореф. канд. филол. наук. – Душанбе, 2012. – 105 с.

7. Сен білесің бе? Энциклопедия / Құраст.: Қ.Ж. Райымбеков, Қ.Т. Байғабылов. – Алматы: Аруна, 2011. – 695 б.