ЭТНОМӘДЕНИ МАЗМҰН ЖӘНЕ СӨЗ СИНЕРГИЯСЫ

Мақалада «ғаламның тілдік бейнесінің» этномәдени мазмұнында айқындалатын қазақ сөзінің синергиясын антропоөзектік парадигма шегінде зерттеу мәселесі сөз болады.

Осымен байланысты тіл иесінің (тұлғаның) шындықты көркем бейнелеуінде басым болатын шығармашылық, жасампаздық болмысы, сезімдік танымы (поэтикалық) және түсіндірушілік (прагматикалық) сипатына ерекше назар аударылады. Мысалы В. Гумбольдттың тілді адамның ойы мен саналы мәдениетін оның рухани өмірімен тыңыз байланысты қарайтын «ұлттың өзіне тән, іштей дамитын рухын сөз байлығы мен көркем тілі арқылы сыртқа шығарып, сақтап, ұрпақтан-ұрпаққа беругі күш – тіл» деген лингвистикалық философиясына сай тұжырымы мен А.Байтұрсынұлының «Сөзі жоғалған ұлттың өзі де жоғалады» деген қағидасы сөз синергетикасының антропоөзектік ұстанымы ретінде түсіндіріледі. Соған сәйкес мақалада «ғаламның тілдік бейнесі» тіл иесінің рух қызметін, оны бейнелеудің тәсілі ретінде қарастырылса, ал сөз синергиясы рух қызметі деңгейі де айқындалады.

Бұл мәселені зерттеудің ғылыми-әдіснамалық негізі ғылым мен техника дамуының жоғары деңгейі мен адам әрекетінің интеграциялық сипатына сай жаһандану зама- нында қалыптасқан транспәндік (пәнаралық) әдіснама ретіндегі лингвосинергетика парадигмасына сүйенетіні әлемдік тіл білімінде айқындалып отыр. Сондықтан жара- тылыстану ілімдері саласынан ауысқан синергетика термині (гр. synergtikos – «бірік- кен әрекет», «ықпал», «әсер») компоненттер мен кіші жүйелердің құрылымындағы бір-бірімен күрделі түрде әрекеттесуі нәтижесінде ұйымдасуға әкелетін ортақ жүйені анықтайтын пәнаралық бағытқа қатысты лингвистика да қолданылады.

1. Alefirenko N.F. (2013) Lingvokul’turologija: cennostno-smyslovoe prostranstvo jazyka. – M.: «Nauka», 2013. – 288 s. [Alefirenko N.F. (2013) Linguoculturology: the value-semantic space of language. – M.: «Science», 2013. – 288 p.] (in Russian)

2. Kairzhanov A.K. (2012) Vizantizm i mental’nost’ Kievskoj Rusi. – Kiev: «Izd. dom D.Burago», 2012. – 312 s. [Kairzhanov A.K. (2012) Byzantism and the mentality of Kievan Rus. – Kiev: «Publishing house of D.Burago», 2012. – 312 p.] (in Russian)

3. Chernavskij D.S. (2004) Sinergetika i informacija: dinamicheskaja teorija informacii. – M., 2004. – 304 s [Chernavsky D.S. (2004) Synergetics and information: dynamic theory of information. – M., 2004. – 304 p.] (in Russian)

4. Kairzhanov A.K. (2007) Sinergija jazyka: monog, –Astana. – KUJeFiMT: IPC, 2007 –240 s. [Kairzhanov A.K. (2007) Synergy of language: monog, – Astana. – KUEFiMT: CPI, 2007– 240 p.] (in Russian)

5. Kopylenko M.M. (1995) Osnovy jetnolingvistiki. – Almaty: «Evrazija», 1995. – 180 s. [Kopylenko M.M. (1995) Fundamentals of ethnolinguistics. – Almaty: «Eurasia», 1995. – 180 p. ] (in Russian)

6. Bazilev V.N. (1999) Novaja metafora jazyka (semiotiko-sinergeticheskij aspekt): avtoref.... d.filol.n. – M., 1999. – 53 s. [Bazilev V.N. (1999) A new metaphor of language (semiotic synergetic aspect): abstract ...D.philol.n. – M., 1999. – 53 p.] (in Russian)

7. Judin B.G. (1970) Metodologicheskie problemy issledovanija samoorganizujushhihsja sistem // Problemy motodologii sistemnogo issledovanija. – M.: «Mysl’», 1970. – 455 s. [Yudin B.G. (1970) Methodological problems of research of self-organizing systems // Problems of motodology of system research. – M.: «Thought», 1970. – 455 p.] (in Russian)

8. Markarjan Je.S.(1983) Kul’tura zhizneobespechenija i jetnos. – Erevan, 1983. – 319 s. [Markaryan E.S. (1983) Culture of life support and ethnicity. – Yerevan, 1983. – 319 p.] (in Russian)

9. Ualiev N. (1984) Soz madenieti. – Almaty: «Mektep», 1984. – 117 b. [Valiev N. (1984) Culture of words. – Almaty: “Mektep”, 1984. - 117 P. (in Kazakh)

10. Zhubanov K. (1999) Kazak tili zhonindegi zertteuler. – Almaty: «Gylym», 1999. – 581 b. [Zhubanov K. (1999) Research on the Kazakh language. Almaty: “Science”, 1999. – 581 p.] (in Kazakh)

11. Kaidar A. (2009) Kazaktar ana tili aleminde (ethnolinguisticalyk sozdik). I vol. Almaty: «Dyke-Press», 2009. – 784 b. [Kaidar A. (2009) Kazakhs in the world of their native language (ethnolinguistic dictionary). Volume I. Almaty: Dyke-Press, 2009. - 784 p.] (in Kazakh)

12. Muratova E.Ju. (2012) Sinergeticheskij analiz pojeticheskogo teksta // Vestnik RUDN. Serija Teorija jazyka. Semiotika. Semantika. – №2. 2012. [Muratova E.Y. (2012) Synergetic analysis of the poetic text // Bulletin of the RUDN. The Theory of Language series. Semiotics. Semantics. – №2. 2012.] (in Russian)