ФОРМИРОВАНИЕ ОБЩЕГО ТЕРМИНОЛОГИЧЕСКОГО ФОНДА ТЮРКСКИХ ЯЗЫКОВ: ЕДИНЫЕ СПОСОБЫ И МЕХАНИЗМЫ ТЕРМИНООБРАЗОВАНИЯ

В статье рассматриваются научные и общественно-социальные основы формирования общего терминологического фонда тюркских языков. Целью исследования является создание взаимопонятного и унифицированного терминологического пространства с учётом языковых особенностей, исторической и культурной преемственности тюркских народов путём определения общих способов и механизмов терминообразования. Актуальность исследования заключается в возрастающей необходимости общего и понятного терминологического фонда для укрепления научных, культурных и технических связей между тюркоязычными странами в условиях глобализации. Авторы анализирует эффективные способы терминообразования (калькирование, образование с помощью однокоренных слов, семантическая адаптация и др.), определяя их научные и практические преимущества и возможности применения. Представленные идеи и выводы способствуют языковой интеграции тюркских народов и формированию общего коммуникативного пространства. Ценность работы – в раскрытии теоретических основ создания общих терминов на базе тюркских языков, а практическая значимость – в возможности использования этих терминов в сфере образования и науки. В заключении приведены конкретные предложения, способствующие языковой интеграции тюркских народов. Ожидается, что результаты исследования внесут значительный вклад в координацию и гармонизацию общей тюркской терминологии.

1. Айтбаев Ө. Қазақ тіл білімінің мәселелері. – Алматы: Арыс, 2007. – 624 б.

2. Әбдірәсілов Е.Қ. Қaзaқ терминогрaфиясының ғылыми-теориялық негіздері: филол. ғыл. докт. ... aвтореф. – Алмaты, 2007. – 40 б.

3. Біләлов Ш. Ұлттық ғылым тілі негіздерін қалыптастыру (математика саласы бойынша): филол. ғыл. док. ... автореф. – Алматы, 1997. – 44 б.

4. Қалиұлы Б. Қазақ терминтанымының өзекті мәселелері. – Алматы: Әлішер, 2008. – 160 б.

5. Құрманбайұлы Ш. Қазақ терминологиясы: зерттеулер, оқулық, сөздік, библиография. – Алматы: Сардар, 2014. – 952 б.

6. Манкеева Ж.А. Қазақ тіліндегі этномәдени атаулардың танымдық негіздері. – Алматы: Жібек жолы, 2008. – 354 б.

7. Оразалиева Э. Н. Қазақ тіл біліміндегі когнитивтік парадигма: филол. ғыл. докт. ... автореф. – Алматы, 2007. – 47 б.

8. Оралбай Н. Қазақ тілінің сөзжасамы. – Алматы: Ғылым, 2001. – 213 б.

9. Орузбаева Б. Кыргыз тил илими. Макалалар жыйнагы. Т II. – Бишкек, 2004.

10. Пенджиев А. Русско-туркменский технологический словарь. Rusça-türkmençe tehnologik sözlük. – 2023. – 238 с.

11. Саидқодирова Д. Инглиз ва ўзбек тилларида интернет терминларининг лингвистик тадқиқи: филол. фан. бўйича фалс. докт. … автореф. – Тошкент, 2018.

12. Сыдыков Ж.К. Лингвистика: типология, терминология / Ж.К. Сыдыков, З.П. Акжолова. – Бишкек: КГУСТА, 2007. – 130 с.

13. Сыздық Р. Қазақ тіліндегі ескіліктер мен жаңалықтар. Ғылыми танымдық зерттеу. – Алматы: Арыс, 2009. – 272 б.

14. Хайруллин М.Б. Развитие татарской лексики: взаимодействие исконно-национального и инонационального: дис. … д-ра филол. наук / М.Б.Хайруллин: Ин-т языка, литературы и искусства АН РТ. – Казань, 2000. – 363 с.

15. Ajap Sözlük. Türkmen dilindäki sözleriň düşündirişli sözlügi [Электрондық ресурс]. Қолжетімді: https://ajapsozluk.com (қаралған күні: 20.03.2025).

16. Aldash A., Seidamat A., Aldasheva K., Islamova A., Kulmanov S., Seyitova B. Theory and Practice in Language Studies, Vol. 15, No.3, Р. 860-868, March 2025 DOI: https://doi.org/10.17507/tpls.1503.21 ISSN 1799-2591

17. Bozorbekov, A.S. Specific features of logistics terminology. Thematics journal of education (TJE). Vol. 7 – India. 2022, P. 94-98 (ISSN: 2249–9822).

18. Develi, H. Türk Halkları Arasında Ortak Dil Arayışları”, Zamanını Aşan Medeniyet Özbekistan Sempozyumu Bildiri Kitabı, İstanbul. S. 125-129.

19. Doğan, H. Türk Dilinde Terim Yapımı. Ankara: TDK Yayınları, 2012. Eker, S. Çağdaş Türk Dili. 9. Baskı. Ankara: Grafiker, 2015. 478 s.

20. Ercilasun,A.B. Türk Lehçeleri Grameri. Ankara: Akçağ Yayınları, 2007. 1340 s.

21. Kahraman, М. Kazak Dilinde Terim Yapma Prensipleri Üzerine. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi. Cilt 3, Sayı 4, 2014, s. 696-717.

22. Korkmaz, Z. Türk Dili Üzerine Araştırmalar. 2. cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2005. 476 s.

23. Kubbealtı Lugatı. Osmanlıca-Türkçe sözlük [Электрондық ресурс]. Қолжетімді: https://lugat.kubbealti.org.tr (қаралған күні: 19.03.2025).

24. Mamedova, M. Term-formation in the contemporary literary Azerbaijani language – The problems of Azerbaijani terminology. Baku: API, 1988.

25. Minsafina, A. Çağdaş Türk Dillerinde Ortak Terminoloji Geliştirme İmkân ve Yöntemleri. Doktora tezi. Istanbul. Haziran, 2020. 208 s.

26. Nişanyan Sözlük. Türkçe etimolojik sözlük [Электрондық ресурс]. Қолжетімді: https://www.nisanyansozluk.com (қаралған күні: 19.03.2025).

27. Obastan. Azәrbaycan dilinin terminoloji lüğәti [Электрондық ресурс]. Қолжетімді: https://obastan.az (қаралған күні: 04.03.2025).

28. O‘zbek tilining izohli lug‘ati. Ziyonet portali [Электрондық ресурс]. Қолжетімді: https://www.ziyonet.uz (қаралған күні: 03.03.2025).

29. Sadigova, S. Theoretical problems of terminology of the Azerbaijani language. Baku: Nauka, 2010.

30. Sozdikqor.kz. Сөздікқор – қазақ тілінің ұлттық корпусы [Электрондық ресурс]. Қолжетімді: https://sozdikqor.kz (қаралған күні: 20.03.2025).

31. Tekeli, İ. Ulusal Terim Politikaları. Ankara: Türk Dil Kurumu, 2001.

32. Termincom.kz. Қазақстан Республикасы Үкіметінің жанындағы Республикалық терминология комиссиясының ресми сайты [Электрондық ресурс]. Қолжетімді: https://www.termincom.kz (қаралған күні: 03.03.2025).

33. Türkmen diliniň düşündirişli sözlügi. Türkmenistanyň Bilim ministrligi [Электрондық ресурс]. Қолжетімді: https://www.dilbilim.gov.tm (қаралған күні: 20.03.2025).

34. Zülfikar, H. Terim Sorunları ve Terim Yapma Yolları. Ankara: TDK, 2011. 213 s.