ТҮРКІ ТІЛДЕРІНЕ ОРТАҚ ТЕРМИНОЛОГИЯЛЫҚ ҚОР ҚАЛЫПТАСТЫРУ: ОРТАҚ ТЕРМИНЖАСАМ ТӘСІЛДЕРІ МЕН ТЕТІКТЕРІ

Мақалада түркі тілдеріне ортақ терминологиялық қор қалыптастырудың ғылыми және қоғамдықәлеуметтік негіздері қарастырылады. Мақсаты – түркі халықтарының тілдік ерекшеліктерін, тарихи және мәдени сабақтастығын ескере отырып, ортақ терминжасам тәсілдері мен тетіктерін айқындау арқылы өзара түсінікті әрі бірізді терминологиялық кеңістік құру. Зерттеу өзектілігі – жаһандану жағдайында түркітілдес елдердің ғылыми, мәдени, техникалық байланыстарын нығайту үшін ортақ әрі түсінікті терминқор қажеттілігінің артуында. Авторлар термин жасаудың тиімді жолдарына (калькалау, түбірлес сөздер, семантикалық бейімдеу және т.б.) талдау жасап, олардың ғылыми және практикалық тұрғыдан артықшылықтары мен қолданыс мүмкіндіктерін саралайды. Мақалада ұсынылған идеялар мен тұжырымдар түркі халықтарының тілдік интеграциясына және ортақ коммуникациялық кеңістік қалыптастыруға үлес қосады. Жұмыстың құндылығы – түркі тілдері негізінде ортақ термин жасаудың теориялық негіздерін ашу, ал практикалық маңызы – білім беру, ғылым салаларында ортақ терминдерді қолдану мүмкіндігін көрсету. Қорытындыда түркі халықтарының тілдік интеграциясына ықпал ететін нақты ұсыныстар берілді. Зерттеу нәтижелері түркітілдес халықтардың тілдік интеграциясы мен терминологиялық үйлесімін қамтамасыз етуге бағытталған нақты ұсыныстар жасауға негіз болатынына сенеміз.

1. Айтбаев Ө. Қазақ тіл білімінің мәселелері. – Алматы: Арыс, 2007. – 624 б.

2. Әбдірәсілов Е.Қ. Қaзaқ терминогрaфиясының ғылыми-теориялық негіздері: филол. ғыл. докт. ... aвтореф. – Алмaты, 2007. – 40 б.

3. Біләлов Ш. Ұлттық ғылым тілі негіздерін қалыптастыру (математика саласы бойынша): филол. ғыл. док. ... автореф. – Алматы, 1997. – 44 б.

4. Қалиұлы Б. Қазақ терминтанымының өзекті мәселелері. – Алматы: Әлішер, 2008. – 160 б.

5. Құрманбайұлы Ш. Қазақ терминологиясы: зерттеулер, оқулық, сөздік, библиография. – Алматы: Сардар, 2014. – 952 б.

6. Манкеева Ж.А. Қазақ тіліндегі этномәдени атаулардың танымдық негіздері. – Алматы: Жібек жолы, 2008. – 354 б.

7. Оразалиева Э. Н. Қазақ тіл біліміндегі когнитивтік парадигма: филол. ғыл. докт. ... автореф. – Алматы, 2007. – 47 б.

8. Оралбай Н. Қазақ тілінің сөзжасамы. – Алматы: Ғылым, 2001. – 213 б.

9. Орузбаева Б. Кыргыз тил илими. Макалалар жыйнагы. Т II. – Бишкек, 2004.

10. Пенджиев А. Русско-туркменский технологический словарь. Rusça-türkmençe tehnologik sözlük. – 2023. – 238 с.

11. Саидқодирова Д. Инглиз ва ўзбек тилларида интернет терминларининг лингвистик тадқиқи: филол. фан. бўйича фалс. докт. … автореф. – Тошкент, 2018.

12. Сыдыков Ж.К. Лингвистика: типология, терминология / Ж.К. Сыдыков, З.П. Акжолова. – Бишкек: КГУСТА, 2007. – 130 с.

13. Сыздық Р. Қазақ тіліндегі ескіліктер мен жаңалықтар. Ғылыми танымдық зерттеу. – Алматы: Арыс, 2009. – 272 б.

14. Хайруллин М.Б. Развитие татарской лексики: взаимодействие исконно-национального и инонационального: дис. … д-ра филол. наук / М.Б.Хайруллин: Ин-т языка, литературы и искусства АН РТ. – Казань, 2000. – 363 с.

15. Ajap Sözlük. Türkmen dilindäki sözleriň düşündirişli sözlügi [Электрондық ресурс]. Қолжетімді: https://ajapsozluk.com (қаралған күні: 20.03.2025).

16. Aldash A., Seidamat A., Aldasheva K., Islamova A., Kulmanov S., Seyitova B. Theory and Practice in Language Studies, Vol. 15, No.3, Р. 860-868, March 2025 DOI: https://doi.org/10.17507/tpls.1503.21 ISSN 1799-2591

17. Bozorbekov, A.S. Specific features of logistics terminology. Thematics journal of education (TJE). Vol. 7 – India. 2022, P. 94-98 (ISSN: 2249–9822).

18. Develi, H. Türk Halkları Arasında Ortak Dil Arayışları”, Zamanını Aşan Medeniyet Özbekistan Sempozyumu Bildiri Kitabı, İstanbul. S. 125-129.

19. Doğan, H. Türk Dilinde Terim Yapımı. Ankara: TDK Yayınları, 2012. Eker, S. Çağdaş Türk Dili. 9. Baskı. Ankara: Grafiker, 2015. 478 s.

20. Ercilasun,A.B. Türk Lehçeleri Grameri. Ankara: Akçağ Yayınları, 2007. 1340 s.

21. Kahraman, М. Kazak Dilinde Terim Yapma Prensipleri Üzerine. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi. Cilt 3, Sayı 4, 2014, s. 696-717.

22. Korkmaz, Z. Türk Dili Üzerine Araştırmalar. 2. cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2005. 476 s.

23. Kubbealtı Lugatı. Osmanlıca-Türkçe sözlük [Электрондық ресурс]. Қолжетімді: https://lugat.kubbealti.org.tr (қаралған күні: 19.03.2025).

24. Mamedova, M. Term-formation in the contemporary literary Azerbaijani language – The problems of Azerbaijani terminology. Baku: API, 1988.

25. Minsafina, A. Çağdaş Türk Dillerinde Ortak Terminoloji Geliştirme İmkân ve Yöntemleri. Doktora tezi. Istanbul. Haziran, 2020. 208 s.

26. Nişanyan Sözlük. Türkçe etimolojik sözlük [Электрондық ресурс]. Қолжетімді: https://www.nisanyansozluk.com (қаралған күні: 19.03.2025).

27. Obastan. Azәrbaycan dilinin terminoloji lüğәti [Электрондық ресурс]. Қолжетімді: https://obastan.az (қаралған күні: 04.03.2025).

28. O‘zbek tilining izohli lug‘ati. Ziyonet portali [Электрондық ресурс]. Қолжетімді: https://www.ziyonet.uz (қаралған күні: 03.03.2025).

29. Sadigova, S. Theoretical problems of terminology of the Azerbaijani language. Baku: Nauka, 2010.

30. Sozdikqor.kz. Сөздікқор – қазақ тілінің ұлттық корпусы [Электрондық ресурс]. Қолжетімді: https://sozdikqor.kz (қаралған күні: 20.03.2025).

31. Tekeli, İ. Ulusal Terim Politikaları. Ankara: Türk Dil Kurumu, 2001.

32. Termincom.kz. Қазақстан Республикасы Үкіметінің жанындағы Республикалық терминология комиссиясының ресми сайты [Электрондық ресурс]. Қолжетімді: https://www.termincom.kz (қаралған күні: 03.03.2025).

33. Türkmen diliniň düşündirişli sözlügi. Türkmenistanyň Bilim ministrligi [Электрондық ресурс]. Қолжетімді: https://www.dilbilim.gov.tm (қаралған күні: 20.03.2025).

34. Zülfikar, H. Terim Sorunları ve Terim Yapma Yolları. Ankara: TDK, 2011. 213 s.