ЛИНГВОЕЛТАНЫМДЫҚ СӨЗДІК ҚҰРАСТЫРУДАҒЫ ҚАЗАҚ СӨЗДЕРІНІҢ МӘДЕНИ-ТАНЫМДЫҚ СИПАТЫ

Лингвоелтаным – тілді ұлттық мәдениет, тарихи сана және этникалық дүниетаныммен өзара сабақтастықта қарастыратын кешенді ғылыми бағыт ретінде сипатталады. Мақалада лингвоелтанымдық зерттеулердің теориялық-әдіснамалық негіздері айқындалып, ұғымның мазмұны мен қызметі түрлі ғалымдардың көзқарастары негізінде талданды. Зерттеу барысында қазақ халқының дүниетанымын бейнелейтін лексикалық бірліктер: туыстық атаулар, этикалық ұстанымдар, дастарқан мәдениеті, ұлттық киім атаулары, туған жер мен тарихи оқиғаларға байланысты тілдік деректер, сондай-ақ белгілі тұлғаларға қатысты бірліктер таңдалып, олардың лингвомәдени мазмұны кешенді тұрғыда қарастырылды. Әдіснамалық негіз ретінде сипаттамалы, құрылымдықсемантикалық және интерпретациялық талдау әдістері қолданылды. Сөздікке енгізілген материалдар шетелдік тіл үйренушілерге бағытталып, қазақ халқының ұлттық болмысын, мәдениетін және дүниетанымдық ерекшелігін тереңірек түсіндіруге мүмкіндік беретін түсінікті әрі көрнекі форматта ұсынылады. Ақпарат визуалды және мультимедиалық құралдармен (сурет, карта, бейнематериал, QR-код) толықтырылып, практикалық тұрғыдан тіл үйренуге қолайлы ресурстар ретінде қарастырылады. Зерттеу нәтижелері қазақ тілін оқытудың мәдениетаралық аспектісін күшейтуге, ұлттық құндылықтарды насихаттап, мәдени-танымдық әлеуетін арттыруға бағытталған. Осы негізде әзірленген лингвоелтанымдық сөздік – қазақ тілін үйренушілер мен шетелдік саяхатшыларға қазақ халқының салт-дәстүрі, ұлттық тілі мен рухани мәдениеті жайлы кешенді мәлімет беретін, қазақ тіл білімінде баламасы жоқ жаңа үлгідегі танымдық құрал болмақ.

1. Әмірбекова А. Қазіргі қазақ тіл біліміндегі жаңа бағыттар. – Алматы: Елтаным, 2011. – 142 б.

2. Верещагин Е.М., Костомаров В.Г. Языки и культуры: Лингвострановедение в преподавании русского языка как иностранного. – Москва: Русский язык, 1973. – 135 с.

3. Верещагин Е.М. Язык и культура. – Москва: Русский язык, 1976. – 248 с.

4. Виноградов В.В. О языке художественной прозы. Избранные Труды. – Москва: Наука, 1980. – 359 с.

5. Жұматаева З.Н. Қазақ тілін түркітілді студенттерге лингвоелтаным бағытында оқыту әдістемесі: пед. ғыл. канд. … дис. – Алматы, 2007. – 123 б.

6. Кенжеахметұлы С. Ұлттық әдет-ғұрыптың беймәлім 220 түрі. – Алматы: Санат, 1998. – 256 б.

7. Қазақ халқының ұлттық киімдері. – Алматы: Алматыкітап, 2011. – 384 б.

8. Қайдар Ә. Қазақтар ана тілі әлемінде: этнолингвистикалық сөздік. (Т 1. Адам. Алматы, 2009; Т. 2. Қоғам, Т. 3. Табиғат). – Алматы: Сардар, 2013.

9. Өтебаева Э.Ә., Исаева Г.С., Серікқызы М. Лингвомәдени ішкорпусты әзірлеудегі мәдени-семантикалық белгіленім // Tiltanym. – 2023. – №3. – 135-143-бб. https://doi.org/10.55491/2411-6076-2023-3-135-143

10. Щерба Л.В. О трех лексикографических работах // Языковая система и речевая деятельность. – Ленинград: Наука, 1974. – С. 265-274.

11. Щерба Л.В. Языковая система и речевая деятельность. – Москва: Едиториал УРСС, 2004. – 432 с.

12. https://ls.pushkininstitute.ru/lsslovar/?title=%D0%A2%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%87%D

13. Sapir, E. The status of Linguistics as a science. / Collected Writings. / Ed. By D. Mandelbaum. – Berkly: University of California Press, 1951.

14. Talgatqyzy, G., Amirbekova, A., Fazylzhanova, A., Gabitkhanuly, K., Issayeva, G. Exploring the Semantic Significance ‘Camel’ and Cultural Representation in the Kazakh Ethnic Worldview as Reflected in the National Corpus. Forum for Linguistic Studies, 6(4), 2024. P. 268-276. https://doi.org/10.30564/fls.v6i4.6986.