ӘЗІЛ-ОСПАҚ ДИСКУРСЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМДЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН САЛҒАСТЫРМАЛЫ ЛИНГВОМӘДЕНИ ТАЛДАУ (қазақ және ағылшын материалдары негізінде)

Әртүрлі этностардағы әзілді лингвомәдени тұрғыдан салғастырмалы зерттеу қазақ және ағылшын мәдениеттерінің рухани маңызды құндылықтарына, олардың өзгеру сипаттарына ерекше мән бере қарастыруды көздейді. Мәдени құндылықтар әр халықтың тұрмыс-тіршілігімен біте қайнасып жатқан әзіл-оспақ мәтіндерінде де түрліше сипатта көрініс табады. Осыған байланысты қазақ-ағылшын тілдеріндегі әзіл-оспақты таңбалық сипаттары тұрғысынан-прагматикалық, синтаксистік және синтагматикалық қырынан қарастыруды көздейді. Жұмыста прагматикалық аспекті нормативтік-бағалау мен ситуациялық-қорытынды сәйкессіздіктерге негізделсе, синтаксистік аспекті комикалық элементтердің жанрлық өзгерістерінде, ал синтагматикалық аспекті-комикалық әсер мен таңбалық тұлғаның арақатынасы ретінде көрініс табады. Зерттеудің мақсаты – қазақ және ағылшын әзіл-оспақ дискурсын құру тетіктеріндегі мәдени және тілдік айырмашылықтарды анықтау. Сондай-ақ ол коммуникациялық байланыстарды (прагматикалық, синтаксистік және синтагмалық) түсіндіруді айқындайтын құрылымдық ерекшеліктерді сипаттауға бағытталған. Мақсатқа қол жеткізу мынадай міндеттерді айқындайды: әзіл-қалжың арқылы қарым-қатынас берілуіндегі құрылымдық белгілер – прагматикалық қолданыстарды, синтаксистік сәйкессіздік пен синтагматикалық жақтарын талдай отырып, олардың ерекшеліктерін көрсету. Мақалада лингвистикалық, лингвомәдени және прагмалингвистикалық талдау әдістері қолданылып, зерттеу материалдары танымал әдеби, мәдени және интернет көздерінен алынған қазақ әзілдері мен ағылшын репликалары болып табылады. Қазақ тіл білімінде бұған дейін жанжақты зерттеу нысаны ретінде терең зерттелмеген әзіл-оспақ дискурсының тілдік құрылымы қазақ және ағылшын тілдері материалдары негізінде салғастырмалы сипатталуы зерттеудің ғылыми жаңалығын айқындайды. Зерттеу нәтижесі лингвомәдениеттану саласында дискурс теориясының дамуына өзіндік үлесін қосады. Зерттеудің практикалық нәтижелері жалпы тіл білімі, сөйлеу мәдениеті, прагматика және мәтін лингвистикасына қатысты ЖОО курстарында пайдаланылып, әзіл-оспақ пен сөйлеу актілерінің прагматикасы туралы ғылыми түсініктерді байытуға көмектеседі.

1. Аракин В.Д. Практический курс английского языка. Учеб. для студентов вузов. – Москва: Гуманитар. изд. центр ВЛАДОС, 2005. – 516 с.

2. Әмірақынова Г.А. Қазақ әзілдерінің этномәдени ерекшеліктері // ҚР Ұлттық ғылым академиясы. Әлеуметтікгуманитарлық ғылымдар сериясы. Том 2. – №306. – 2016. – С. 208-217.

3. Баранов А.Г. Когниотипичность текста // К проблеме уровней абстракции текстовой деятельности // Жанры речи. – Саратов: Колледж, 1997. – С. 4-12.

4. Білім ал (Интернет ресурс). https://bilim-all.kz/quote/joke?page=4 (Қаралған күні 01.04.2025)

5. Верещагин Е.М., Костомаров В.Г. Язык и культура. – Москва: Индрик, 2005. – 104 с.

6. Деген екен. Құрастырушы: Ниязбеков М. – Алматы: Өнер, 1993. Бесінші кітапша. Егемен Қазақстан. – 04.11.2020. https://egemen.kz/article/254633-tolyq-adam-taghylymy (Қаралған күні 01.04.2025)

7. Есенова Қ., Сейітова Б. XV-XVIII ғасырлардағы жыраулар поэзиясының прагмастилистикалық ерекшеліктері // TILTANYM. №4 (92), 2023. doi.org/10.55491/2411-6076-2023-4-28-36.

8. Желтухина М.Р. Комическое в политическом дискурсе конца XX века. Монография. Ин-т языкознания РАН. – Москва¬Волгоград: Изд-во ВФ МУПК, 2000. – 264 с.

9. Ибраева Г. Сықақ жанрында қолданылатын тілдік амал-тәсілдер: филол. ғылым. канд. ... автореф. – Астана, 2010. – 25 б.

10. Кузнецова Т.Ф., Луков B.А. Культурная картина мира в свете тенденций развития культурологии // Вестник Международной академии наук. – 2009. – №1.

11. Курганов Е. Анекдот как жанр. – СПб.: Академический проект, 1997. – 123 с.

12. Қожекеев Т. Сатира және дәуір. Монография. – Алматы: Жазушы, 1976. – 204 б.

13. Мәуленова Б.М. Қазақ сатирасының тілі (лингвистикалық сипаттама): филол. ғылым. канд. ... автореф. – Астана, 2006. – 23 б.

14. Мусийчук М.В. Коммуникативный механизм юмора как средство эффективного воздействия политического лидера // Мир науки. – 2015. – №3.

15. Мұсаев А.М. Жанды жүйе. Оқу құралы. – Алматы: Білім, 2001. – 277 б.

16. Мұсаұлы А.М. Сатира саңлағы // Халықаралық ғылыми конференция материалдары. 24.11.2023. https://wkitu.kz/wp-content/uploads/2024/02/konf-so-y-var-24.1123.pdf

17. Николина Н.Н. Роль фоновых знаний в условиях межкультурной коммуникации // Лингвокультурология. – 2017. – №11.

18. Оңалбек К. Қожанасыр хикаялары. – Астана: Аударма, 2007. – 456 б.

19. Салихова А.З. Қазақ тіліндегі комика тудырудың тілдік табиғаты: филол. ғыл. канд. … дисс. – Алматы, 2001. – 112 б.

20. Смағұлова Г.Н., Әмірханова Г.А. Қазақ әзілдерінің тақырыптық ерекшеліктері // ҚазҰУ Хабаршысы, Филология сериясы. – №1(159). – 2016. – 234-239-бб.

21. Смаханұлы Ш. Әнші әтеш: шымшымалар, сықақтар, мысалдар. – Алматы: Жазушы, 2005. – 199 б.

22. Степанов Ю.С. Основы общего языкознания. – Москва: Ленанд, 2020. – 272 с.

23. Тілеужанов М. Астарлы әзіл. – Алматы: Жазушы, 1978. – 116 б.

24. International Jokes. http://the-ultimate-international-jokes.blogspot.com/2008/02/englishman-frenchman-andwelshman.html (Қаралған күні 01.04.2025).

25. Internet resources. https://tululu.org/read-66574/?page=10 (Қаралған күні 01.04.2025).

26. Internet resources. https://files.isu.ru/filearchive/edu_files/B1.O.05Inostrannyjjazyk__2908.pdf (Қаралған күні 01.04.2025)

27. Proverbial Advice on Keeping Healthy. https://writersalmanac.publicradio.org/index.php%3Fdate=2008%252F10%252F02.html.

28. Raskin, V. The Sense of Humor and the Truth // The Sense of Humor; Explorations of a Personality Characteristic. Berlin, N.Y.: Mouton de Gruyter, 1998. P. 95.

29. Reddit. An English-language forum and social platform. https://www.reddit.com/r/dadjokes/comments/9decmz/what_do_you_call_a_fish_with_3_eyes (Қаралған күні: 01.04.2025).

30. Reddit. An English-language forum and social platform https://jokes-riddles.entmt.narkive.com/Yk2v33RG/okay-letsjust-say-you-were-the-bus-driver (Қаралған күні: 18.09.2025).