МАҢҒЫСТАУ ОБЛЫСЫНДАҒЫ ҚҰДЫҚ АТАУЛАРЫНЫҢ ЭТИМОЛОГИЯСЫ

Мақалада Маңғыстау облысындағы құдық атауларының лингвистикалық және мәдени мағыналары қарастырылды. Құдық атауларына тарихи және этимологиялық талдау жасау арқылы жергілікті тұрғындардың дәстүрлерін және осы құрғақ ландшафтыларды мекендеген немесе саяхаттаған адамдардың ықпалы анықталды. Мақалада тарихи зерттеулер жүргізілді. Құдық шөлдің қатал климатында өмір сүретін тұрғындар үшін де, мекендейтін жануарлар үшін де маңызды екені және көшпелі халықтың құдыққа атау берудегі рөлі айқындалды. Құдық атауының мәдени мағынасы зерттелді. Мақала географиялық атаулардың адамның ландшафтымен өзара әрекеттесуінің дәлелі ретінде қалай қызмет ететінін түсіну үшін этимологиялық зерттеу ұсына отырып, Маңғыстаудың мәдени және тілдік мұрасын сақтауға үлес қосуға болатыны дәлелденді. Мақаланың мақсаты – Маңғыстау өңіріндегі 20 құдық атауының тарихы мен мәдени мазмұнын түсіндіру. Маңғыстаудағы құдық атауларының этимологиясын зерттеуге тиімді болған әдістер: лингвистикалық талдау, тарихи зерттеулер, географиялық талдау, салыстырмалы талдау. Осы кешенді әдістерді пайдалана отырып, мақалада Маңғыстаудың лингвистикалық және географиялық мұрасы ретінде құдық топонимикасы маңызды орынға ие екені дәйектелді. Мақалада Маңғыстау өңіріндегі 20 құдық атауына этимологиялық талдау жасалды. Құдық атаулары тек топонимдік атау емес, өңірдің тарихы мен мәдениетін танытушы нысан ретінде лингвогеографиялық бірлік деп танылды. Мақаланың практикалық маңыздылығы құдық атауларының этномәдени мағынасын түсіндірумен ерекшеленеді.

1. Борлыкова Б., Меняев Б. К вопросу изучения ойратских гидронимов бассейна реки Или // Вопросы ономастики. 2022. – Т. 19. – № 2. – С. 104-126.

2. Голубева Е.В. Колодец как сакральный пространственный локус // Молодой ученый, 2009. – № 10 (10). – С. 222-225.

3. Жанұзақ Т. Қазақ ономастикасы. Атаулар сыры. – Алматы: Дайк-Пресс, 2007. – 524 б.

4. Қартаева Т. Құдық көрсең шегенде // «Қазақ әдебиеті» газеті. – Алматы, 10.05.2020.

5. Қондыбаев С. Маңғыстау географиясы. – Алматы, 1997. – 135 б.

6. Қондыбай С. Толық шығармалар жинағы. 13 том. – Алматы, 2010. – 324 б.

7. Маңғыстау облысы сакралды тарихи-мәдени нысандарының интерактивті картасы. Электронды ресурс. https://mangystau.inmap.kz/

8. Маңғыстау энциклопедиясы. – Алматы, 2008. – 630 б.

9. Мурзаев Э.М. Словарь географических терминов. – Москва: Мысль, 1984. – 634 с.

10. Нұрдәулетова Б. Маңғыстау топоареалындағы діни топонимдер // Еуразиялық гуманитарлық институт хабаршысы. – №2. – 2024. – Б. 59-66.

11. Севортян Э. Этимологический словарь тюркских языков: Общетюркские и межтюркские основы на букву «Б». – Том 2. – Москва: Языки русской культуры, 1978. – 546 с.

12. Burgos, A. The Ancient Wells of North Africa: An Archaeological Perspective. – Mediterranean Archaeology and History, 2017. – 57 р.

13. Doerfer, G. Etymologisch-ethnologisches Wörterbuch tungusischer Dialekte (Vornehmlich der Mandschurei). Olms, Hildesheim u.a. – 2004. – 367 р.

14. Frye, R. The Heritage of Central Asia: From Antiquity to the Turkish Expansion – Princeton: Markus Wiener Publishers, 1996. – 536 р.

15. Herzfeld, E. The Persian Empire: Studies in Geography and Ethnography of the Ancient Near East. Michigan, 2008. – 392 p.

16. Ingram, T. Water Sources in the Arabian Desert and Their Influence on Trade Routes // Middle Eastern Historical Studies, 2020. – P. 81-99.

17. Kogan, L. Semitic Toponymy: Ancient Wells and Linguistic Heritage, Semitic Languages and Cultures, 2016. – 285 р.

18. McReynolds, M. The Role of Water Sources in Middle Eastern Toponymy and Settlement Patterns. Journal of Cultural Geography, 2019. – Р. 56-78.

19. O'Reilly, Jessica H. The technocratic Antarctic: an ethnography of scientific expertise and environmental governance. Cornell University Press, 2017. – 208 р.

20. Pelliot, P. Notes sur l’histoire de la route de la soie. Année 2008. – P. 1273-1282.

21. Stein, M. Ancient Khotan: Detailed Report of Archaeological Explorations in Chinese Turkestan. Oxford, Clarendon Press, 1907. – 621 р.

22. Thomas, D.E. Wells and Settlement Stability in the African Desert Landscape // African Studies Review, 2018. – Issue 7. – P. 39-56.