АЛТЫН ОРДА МҰРАЛАРЫ ТІЛІНДЕГІ ӘЛЕМНІҢ ТІЛДІК БЕЙНЕСІ

Мақалада Адтын Орда дәуірінде жазылған жазба ескерткіштер біртұтас тілдік мұра ретінде қарастырылған. Жазба мұралар тілі кешенді түрде зерт- теліп, қазақ рухани мәдениетімен сабақтастығы көрсетілген. «Тіл мен этнос бір тұтас» қағидасымен көне қыпшақтық мәдениет пен бүгінгі қазақ дүниетанымының ортақ- тығы, әлемнің тілдік бейнесін тілдік деректер арқылы ашуға ұмтылған. Осы мақсат- міндетті орындау үшін әлемнің тілдік бейнесін бойына сақтаушы, алып жүруші фразеологизмдерге этномәдени тұрғыдан талдау жасалған. Жазба жәдігерліктер тіліндегі тұрақты тіркестер ұлттық менталитеттен мәдени ақпарат беретіндігі нақты деректермен айтылған. Бұл ақпараттар қазақы ой-санамен, таным-түсінікпен, дағды- дәстүрмен астарласып, сабақтасып тіл мен ұлттың тарих қойнауынан түзілген бірлігін, тұтастығын аңғартады.

Көне қыпшақтық жазба мұралардың тіліндегі тұрақты тіркестерге этнолингвисти- калық, этномәдени талдау жасау арқылы Ұлы Дала мәдениетінің ғасырлар бойы үнемі сабақтастықта қалыптасқан әлемнің ұлттық тілдік бейнесі көрінеді.

1. Tokaev K. (2020) Abaj zhane gasyrdagy Qazaqstan // Egemen Қazaқstan. 2020, 8 qantar. [Tokayev K. (2020) Abay and Kazakhstan in the XXI century // Egemen Kazakhstan. 2020,8 January.] (in Kazakh)

2. Nazarbaev N. (2017) Bolshaqqa bagdar: ruhani zhangyru // Egemen Қazaқstan. 2017. 12 sauіr. [Nazarbayev N. A. Orientation to the future: modernization of public consciousness // Egemen Kazakhstan. 2017. April 12.] (in Kazakh)

3. Manakin V.N. (2004) Sopostavitel’naja leksikologija. – K.: Znanija, 2004. – S. 46. [Manakin V.N. Comparative lexicology. – K.: Knowledge, 2004. – p. 46.] (in Russian)

4. Hajrullina R.H.(2008) Frazeologicheskaja kartina mira: ot mirovidenija k miroponima niju. 2-e izd. – Ufa: BGPU, 2008. – S. 159. [Khairullina R.H. Phraseological picture of the world: from worldview to worldview. 2nd ed. – Ufa: BSPU, 2008. – p. 159.] (in Russian)

5. Kornilov O. (2003) Jazykovye kartiny mira kak proizvodnye nacional’nyh mentalitetov. 2-e izd., ispr. I dop. – M.: CheRo, 2003. – S. 326. [Kornilov O.Ya. Linguistic worldviews as derivatives of national mentalities. 2nd ed., ispr. and additional – M.: Chero, 2003. – p. 326.] (in Russian)

6. Kajdarov A. (1988) Tarihi leksikologija zhane jetnolingvistika // Qazaq tіlі tarihi leksikologijasynyn maselelerі. – Almaty: Gylym, 1988. – 33-39 bb. [Kaidarov A. T. Historical lexicology and ethnolinguistics // Problems of historical lexicology of the Kazakh language. Almaty: Nauka publ., 1988, pp. 33-39.] (in Kazakh)

7. Popova Z.D., Sternin I.A. (2007) Kognitivnaja lingvistika: Uchebnoe izdanie. – M.: AST: Vostok – Zapad, 2007. – S. 80. [Popova Z.D., Sternin I.A. Cognitive linguistics: Educational edition. – M.: AST: East – West, 2007. – p. 80.] (in Russian)

8. Maslova V. (1997) Vvedenie v lingvokul’turologii. – M.: Nasledie, 1997. – 220 s. [Maslova V. Introduction to linguoculturology. – M.: Heritage, 1997. – 220 p.] (in Russian)

9. Vinogradov V. (1978) Leksicheskie voprosy perevoda hudozhestvennoj prozy. – M.: Vysshaja shkola, 1978. –160 s. [Vinogradov V. Lexical issues of translation of fiction. – M.: Higher School, 1978. -160 p.] (in Russian)

10. Smagulova G. (1998) Magynalas frazeologizmderdіn ulttyq-madeni aspektіlerі. – Almaty: Gylym, 1998. –194 b. [Smagulova G. N. National and cultural aspects of Semantic phraseology. Almaty: Nauka publ., 1998 -194 P.] (in Kazakh)

11. Kenesbaev І. (2007) Qazaq tіlіnіn frazeologizmder sozdіgі. – Almaty: QazAqparat, 2007. –2007. – 356 b. [Kenesbayev I. Dictionary of phraseology of the Kazakh language. - Almaty: Kazinform, 2007. - 356 P.] (in Kazakh)

12. Babalykov Zh., Turdybaev A. (1983) Qyrandar. – Almaty: Zhalyn, 1983. – 205 b. [Babalykov Zh., Turdybayev A. Eagles. Almaty: Zhalyn publ., 1983. - 205 P.] (in Kazakh)

13. Uraksin Z. (1990) Sravnitel’noe izuchenie i jetimologizacija frazeologizmov v tjurkskih jazykah // Problemy jetimologii tjurkskih jazykov. – Almaty: Nauka, 1990. – S. 245-246. [Uraksin Z. Comparative study and etymologization of phraseological units in Turkic languages // Problems of etymology of Turkic languages. – Almaty: Nauka, 1990. – pp. 245- 246.] (in Russian)

14. Eslamgaliuly M. (1995) San qily saual. – Almaty, “Ana Tili”, 1995.May 13. [Eslamgaliuly M. A lot of questions. – Almaty, “Ana tili”, 1995. 13 may] (in Kazakh)