ҮШІНШІ ТІЛДІ МЕҢГЕРУДЕГІ БІРІНШІ ЖӘНЕ ЕКІНШІ ТІЛДІҢ ЫҚПАЛЫ (ПСИХОЛИНГВИСТИКАЛЫҚ ТАЛДАУ)

Бұл мақалада мақсатты үшінші тілде (Т3) тапсырмаларды орындау кезінде қазақстандық қостілді студенттердің бірінші (Т1) және екінші тілдерінің (Т2) белсенділік күйін зерттеу мақсаты болып табылатын тұңғыш эксперимент нәтижелері берілген. Зерттеуге әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің студенттері қатысты. Бірінші эксперименттік топ студенттері үшін қазақ тілі ана/бірінші тіл (Т1), ал орыс тілі Т2, ал екінші топ студенттері үшін орыс тілі бірінші/ана тілі (Т1) және қазақ тілі, тиісінше Т2. Экспериментте іс-әрекет нәтижелерін талдау әдісі, сондай-ақ «лексикалық шешім қабылдау тапсырмасы» (Lexical Decision Task)  тәсілінен тұратын әдістеме қолданылды. Зерттеудің нәтижелері ағылшын тіліндегі (Т3) сөйлеу өндірісі кезінде, қазақ (Т1/Т2) және орыс тілі (Т1/Т2) бәсекелестік жағдайында іске қосылатынын көрсетті, және оған қоса, үштілділік жағдайында тілдердің белсенділік деңгейі мен атқаратын рөлдері сыналушы топтарда әртүрлі. Зерттеу барысында оқу үштілділігі жағдайында қазақ тілі мен орыс тілінің белсенділік деңгейлеріне әсер ететін негізгі себептер мен факторлар анықталды. 

1. Bardel, C. 2010. The lexicon of advanced L2 learners. In Kenneth Hyltenstam (eds.) High-level proficiency in second language use. Berlin: Mouton de Gruyter.

2. Cenoz, J., Hufeisen, B. and Jessner, U., 2001. Cross-linguistic influence in third language acquisition: Psycholinguistic perspectives. Clevedon: Multilingual Matters.

3. Cenoz, J. 2001. The effect of linguistic distance, L2 status and age on cross-linguistic influence in third language acquisition. In Cross-linguistic influence in third language acquisition: Psycholinguistic perspectives, ed. J. Cenoz, B. Hufeisen, and U. Jessner, 8–19. Clevedon, UK: Multilingual Matters.

4. De Anglis, G. (2007). Third or Additional Language Acquisition. Toronto: Multilingual Matters Ltd.

5. De Bot. (1992). A bilingual production model: Levelt’s speaking model adapted. Applied Linguistics, 13(1), 1-24. https://doi.org/10.1093/applin/13.1.1

6. Dijkstra, T. (2005). Bilingual visual word recognition and lexical access. In J. F. Kroll & A. de Groot (Eds.), Handbook of bilingualism: Psycholinguistic approaches (pp. 179200). Oxford: Cambridge University Press.

7. Dijkstra, T., & van Hell, J. G. (2003). Testing the language mode hypothesis using trilinguals. International Journal of Bilingual Education and Bilingualism, 6(1), 216. doi:10.1080/13670050308667769

8. Flynn, S.L., Claire, F. and Inna, V. 2004. The Cumulative Enhancement Model for Language Acquisition. International Journal of Multilingualism, 1:1, 3–17.

9. Font, N. & Lavaur, J. -M. (2004). Effets de la fre ́quence du voisinage orthographique interlangue lors de la reconnaissance visuelle de mots chez les bilingues [Effects of interlingual orthographic neighborhood frequency in bilingual visual word recognition]. L’anne ́e Psychologique, 104(3), 377405. doi:10.3406/psy.2004.29673

10. Hammarberg, B. 2001. Roles of L1 and L2 in L3 production and acquisition. In Cross-linguistic influence in third language acquisition: Psycholinguistic perspectives, ed. J. Cenoz, B. Hufeisen, and U. Jessner, 21–41.Clevendon: Multilingual Matters.

11. Hammarberg, B. 2010. The languages of the multilingual: Some conceptual and terminological issues. In: IRAL - International Review of Applied Linguistics in Language Teaching 48 (2–3): 91–104.

12. Kellerman, E. (1983). Now you see it, now you don’t. In S. M. Gass & L. Selinker (Eds.), Language transfer in language learning (pp. 112-134). Rowley, MA: Newbury House Publishers, Inc.

13. Lemhofer, K., Dijkstra, T., & Michel, M. (2004). Three languages, one ECHO: Cognate effects in trilingual word recognition. Language and Cognitive Processes, 19(5), 585611. doi:10.1080/01690960444000007

14. Lindqvist, C. (2009). The use of the L1 and the L2 in French L3: examining cross-linguistic lexemes in multilingual learners’ oral production, International Journal of Multilingualism, 6:3, 281-297

15. Murphy, S. (2003). Second Language Transfer during L3 Acquisition. Working Papers in TESOL, Applied Linguistics, 3, 1-21.

16. Orfanidou, E., & Sumner, P. (2005). Language switching and the effects of orthographic specificity and response repetition. Memory & Cognition, 33(2), 355369. doi:10.3758/BF03195323

17. Ringbom, H. (1987). Role of the first language in foreign language learning. Clevedon, England: Multilingual Matters.

18. Rothman, Jason. 2011. L3 syntactic transfer selectivity and typological determinacy: The Typological Primacy Model. Second Language Research 27. 107–127.

19. Rothman, Jason. 2015. Linguistic and cognitive motivations for the Typological Primacy Model (TPM) of third language (L3) transfer: Timing of acquisition and proficiency considered. Bilingualism: Language and Cognition 18. 1–12.

20. Trevisiol, P. (2006). Influence translinguistique et alternance codique en français L3, Acquisition et interaction en langue étrangère. L’acquisition d’une langue, 24, 14-43. Retrieved from http://aile.revues.org/1625

21. van Heuven, W. J. B., Dijkstra, T., & Grainger, J. (1998). Orthographic neighborhood effects in bilingual word recognition. Journal of Memory and Language, 39(3), 45883. doi:10.1006/jmla.1998.2584

22. Williams, S., & Hammarberg, B. (1998). Language switches in L3 production: Implications for a polyglot speaking model. Applied Linguistics, 19(3), 295-333. Retrieved from http://applij.oxfordjournals.org/