ТАНЫМДЫҚ-АҚПАРАТТЫҚ ҚҰРАЛ РЕТІНДЕГІ ЖАҢА ҚОЛДАНЫСТАРДЫҢ ҚАЗАҚ ЖӘНЕ ТҮРІК БАСПАСӨЗІНДЕГІ КӨРІНІСТЕРІ

Мақалада терминдік әлеуеті бар жаңа сөздер мен жаңа ұғымдар – жаңа қолданыстардың 1995-2015 жж. аралығындағы қазақ және түрік газеттерінде қолданылу ерекшеліктері қарастырылды. Екі елдің БАҚ-тағы тілдік жағдаяты өзара салыстырылып, талданды. Мақаланың мақсаты – қазақ және түрік баспасөзінде белгілі бір уақыт аралығында (1995-2015 жж.) жарияланған жаңа қолданыстардың тілде орнығу // орнықпау, кей жағдайларда терминге ұласу үдерістерін өзара салыстырып, лингвокогнитивтік тұрғыдан зерттеу. Тілдің белгілі сәттегі хал-ахуалын бекітіп, тілдің ішкі даму заңына байланысты жаңалануын тіркейтін жалғыз құжат – баспасөз құралдары. Қазіргі таңда күнделікті баспасөз беттері мен теледидар, радиода, яғни егеменді Қазақстанның медиакеңістігінде кірме сөздердің бірқатары ауысып, жаңа қолданыстар жүйесін енгізу үдерісі жанданып, қалыптасуда. Түркияда бұл үдеріс сонау 1923 жылы, ресми түрде Түрік Республикасы жарияланғаннан кейін ұлт көсемі Ататүрік тарапынан қолға алынып, «Тіл реформасы» деген атпен басталып, тілді бөгде элементтерден тазалау науқаны бүгінгі күнге дейін жалғасуда. Туысқан екі түркі еліндегі қазіргі заманғы жаңа атауларды қалыптастырып, түсіндірудің когнитивтік үлгілерін өзара салыстырып, талдап, анықтау – қазіргі тіл білімінің заманауи деңгейіне сәйкес аса өзекті, әрі тіл мамандарының қызығушылығын тудыратын мәселе.

1. Ayto, J. (2007) A Century of New Words. Oxford: Oxford University Press.

2. Conboy, M. (2010) The Language of Newspapers: Socio-Historical Perspectives. London: Continuum.

3. Сапина С. М. (2002) «Түркістан уәлаяты» газетінің лексикасы: фил. ғыл. канд. дисс. автореф. – Алматы, 2002. – 25 б.

4. Жұмашева Г. К.(1996) «Жаңа мектеп» журналының тіліндегі терминдер: фил. ғыл. канд. дисс. автореф. – Алматы, 1996. – 23 б.

5. Ерназарова Г. Ш. (2004) Қазақ публицистика тілінің дамуындағы Байтұрсынұлы кезеңі: фил. ғыл. канд. дисс. – Алматы, 2004. – 30 б.

6. Мишланова С. Л. (2001) Профессиональная языковая личность как категория когнитивного терминоведения // Изменяющийся языковой мир: Доклады Международной научной конференции. – Пермь: ПГУ, 2001. – 77 с.

7. Айтбаев Ө. (1997) Қазақ сөзі. – Алматы: Рауан, 1997. – 240 б.

8. Бүркітов О. (1999) Ұлттық баспасөздің мемлекеттік тілді дамытудағы рөлі // Мемлекеттік тіл: терминология, іс қағаздары мен бұқаралық ақпарат құралдарының тілі. – Астана, 1999. – Б. 386-392.

9. Жиекбаева А. Б. (2010) Қазақ тіліндегі араб, парсы сөздерінің терминденуі: фил. ғыл. канд. дисс. автореф. – Алматы, 2010. – 25 б.

10. Исақова С. С. (2008) Қазақ терминтанымының когнитивтік-прагматикалық аспектісі: фил. ғыл. докт. дисс. автореф. – Алматы, 2008. – 42 б.

11. Arsal S. (1930) Türk Dili için // Türk Ocakları İlim ve Sanat Heyeti neşriyatından. Milli Seri. – 1930. – Sayı: 1. – 517 s.

12. Aksan D. (2010) Türkiye Türkçesinin Dünü, Bugünü, Yarını, 6. Basım. – Ankara: Bilgi Yayınevi, 2010. – 132 s.

13. Korkmaz Z. (2002) Kitle iletişim araçlarında Türkçe // Türkçenin dünü, bugünü, yarını. Uluslararası bilgi şöleni. Bildiriler. – Ankara, 7-8 Ocak, 2002. – S. 45-59.

14. Досмұхамедов Х. Қазақ тіліндегі кірме сөздер туралы // Үркер. – Ташкент, 25 сәуір 1923 жыл.

15. Ayaktopu terimleri sözlüğü.(1974) – Ankara: TDK yayınları, 1974. – 51 s.