XV-XVIIІ ҒАСЫРДАҒЫ ЖЫРАУЛАР ПОЭЗИЯСЫНЫҢ ИНТОНАЦИЯЛЫҚ-СИНТАКСИСТІК СТЕРЕОТИПИЯСЫ

Мақалада XV-XVIIІ ғасырда ɵмір сүріп, ауыз әдебиетінің үлгісін, жыраулық дәстүрді қалыптастырған, сол кездегі елдің ɵмірін, мұң-мұқтажын жырға қосып елдің әлеуметтік тұрмысын кейінгі ұрпаққа танытқан Асан қайғы, Қазтуған, Доспамбет, Шалкиіз, Жиембет, Марғасқа, Ақтамберді, Үмбетей, Бұқар сынды жыраулардың поэтикалық мәтіндеріндегі интонациялық-стереотипиялық ерекшеліктерді анықтау зерттеу жұмысының ɵзектілігі болып отыр. Сондай-ақ зерттеу жұмысында ауызша аудиалды ораторлық ɵнердің ерекшелігі, ауызша техникалық құралдардың жыраулар поэтикалық ɵнеріндегі кɵрінісі мен оны жеткізудегі шеберліктің сонау жыраулар дәстүрінде орын алғандығын дәріптеу негізге алынады. Сондай-ақ интонацияның жыраулар поэтикасындағы ɵзіндік ерекшеліктері талданып, интонема модельдері ұсынылады. Жүргізілген зерттеудің негізінде жыраулар поэтикасының жанрлық ерекшеліктері, мәселен ɵсиет, бата, арнау, үндеу, мадақ, қоштасу, жоқтау, қарғыс секілді түрлері ажыратылып беріледі. Зерттеу жұмысындағы негізгі мақсаты – жыр арқылы қазақтың танымын кеңейтудегі интонацияның рɵлі қандай екенін анықтау. Сондай-ақ әр жыраудың ɵлеңдеріндегі қайталанған тұстарын (стереотипиясы) салыстыра отырып, не үшін пайдаланғандығын анықтау және жанрлық ерекшеліктерін кɵрсетіп, интонациялық тұрғыдан талдау жүргізу. Зерттеуде интонацияның жыраулар поэзиясындағы қызметін анықтай отырып, жыраулар поэзиясына тән интонемаларды айқындап, интонема модельдерін ұсыну кɵзделіп отыр.

1. Ahmetov Z. (1973) Olen sozdіn teorijasy [Text]: oku kuraly. – Almaty: Mektep, 1973. - 212 b. [Akhmetov Z. (1973) Theory of the word in verse [Text]: a textbook. - Almaty: School, 1973. - 212 p.] (in Kazakh)

2. Syzdykova R. (1995) Soz sazy [Mәtіn]: sozdі durys ajtu normalary, – Almaty: Sanat, 1995. - 119 b. [Syzdykova R. (1995) Music of the word [text]: norms of correct pronunciation of the word, – Almaty: Category, 1995. - 119 p.] (in Kazakh)

3. Kenzhebaev B. (1955) Qazaq olennіn kurylysy turaly. – A., 1955. [Kenzhebaev B. (1955) On the construction of the Kazakh poem. – A., 1955.] (in Kazakh)

4. Sauka L. (1977) Intonacija v skazke // V kn.: Fol'klor. Pojeticheskaja sistema. – M.: Nauka, 1977. S.227. [Sauka L. (1977) intonation in the story // in KN.: Folklore. The poetic system. – M.: Nauka, 1977. P. 22] (in Russian)

5. Negimov S. (1989) Ritmiko-intonacionnoe obogashhenie stiha v kazahskoj pojezii // V kn.: Issledovanija po istorii i semantike stiha. - Karaganda, 1989. - S. 79. [Negimov S. (1989) Rhythmic intonation of spontaneity in Kazakh poetry // in KN.: Research on history and semantic spontaneity. - Karaganda, 1989. - P. 79.[ (in Russian)

6. Austin J.L (1962) How to do things vith words. – Cambridgt 1962 (in English)

7. Searle J. (1969) Speech acts Cambridgt. 1969. (in English)

8. Artemov V.A. (1956) Jeksperimental'naja fonetika. – M.: 1956. – 227s.[ Artyomov V. A. (1956) Experimental phonetics. - M.: 1956 – - 227p] (in Russian)

9. Peshkovskij A.M. (1959) Intonacija i grammatika // Izbrannye trudy. – M.: 1959. – 453 s. [Peshkovsky a.m. (1959 Intonation and grammar // Izbrannye Tru. - M.: 1959. – 453 p.] (in Russian)

10. Ceplitis L.K. (1974) Analiz rechevoj intonacij. – Riga: Zinatne, 1974 – 270 s. [Tseplitis L. K. (1974) Analysis of speech intonations. Riga: Zinatnoye publ., 1974, 270 p.] (in Russian)

11. Bondarko L.V., Verbickaja L.A., Gordina M.V. (2000) Osnovy obshhej fonetiki. – Sankt-Peterburg: 2000. – 160 s. [Bondarko L. V., Verbitskaya L. A., Gordina M. V. (2000) fundamentals of general phonetics. - Saint Petersburg: 2000. - 160 p.] (in Russian)

12. Svetozarova N.D. (1982) Intonacionnaja sistema russkogo jazyka. – Leningrad: Izdatel'stvo Leningradskogo universiteta, 1982. –173 s. [Svetozarova N. D. (1982) Intonation system of the Russian language. Leningrad: publishing house of the Leningrad University, 1982. - 173 p.] (in Russian)

13. Bondarko L.V. (1977) Zvukovoj stroj sovremennogo russkogo jazyka. – M.: 1977. – 175 s. [Bondarko L. V. (1977) Sound structure of the modern Russian language. Moscow: 1977, 175 p.] (in Russian).

14. Bazarbaeva Z.M. (2002) Qazіrgі qazaq tіlі intonacijasynyn negіzderі. – Almaty: Kompleks, 2002. – 202 b. [Bazarbayeva Z. M. (2002) Fundamentals of intonation of the modern Kazakh language. - Almaty: 2002. - 202 P.] (in Kazakh)

15. Bajtursynov A. (1992) Tіl tagylymy. – Almaty: Ana tіlі, 1992. – 448 b. [Baitursynov A. (1992) Language lessons. - Almaty: 1992. – 448p.] (in Kazakh)

16. Nurmahanova Ә.N. (1971) Turkі tіlderdіn salystyrmaly grammatikasy. – Almaty: Mektep, 1971. – 290 b. [Nurmakhanova A. N. (1971) Comparative grammar of Turkic languages. - Almaty: School, 1971 – - 290 p.] (in Kazakh)

17. Syzdykova R. (2000) Qazaq tіlіnіn anyktagyshy (emle, tynys belgіlerі, soz sazy). – Astana: Elorda, 2000. – 532 b. [Syzdykova R. (2000) Determinant of the Kazakh language (spelling, punctuation, word music). - Astana: The Capital, 2000. – 532 p.] (in Kazakh)

18. Negimov S. (1991) Akyn-zhyraular tіlіnіn bejnelіlіgі. – Almaty: Gylym. 1991. - 200 b. [Negimov S. (1991) The image of the language of poets and zhyrau. – Almaty: Science. 1991. - 200 p.] (in Kazakh)

19. Besg zhyrlajdy. (1989) – Almaty, 1989 zh. - 384 b. [Five centuries sings. (1989) – Almaty, 1989-384 p.] (in Kazakh)