ЛИНГВОМӘДЕНИ ІШКОРПУСТЫ ӘЗІРЛЕУДЕГІ МӘДЕНИ-СЕМАНТИКАЛЫҚ БЕЛГІЛЕНІМ

Мақалада электронды мәтіндер қоры 40 миллион сөзқолданыстан тұратын Қазақ тілінің ұлттық корпусының құрамында әзірленіп жатқан 9 ішкорпусы қысқаша сипатталып, лингвомәдени ішкорпустың мәденисемантикалық белгіленімі жан-жақты талданды. Қазақ тілінің ұлттық корпусына лингвомәдени ішкорпусты енгізу тәжірибесі алғаш рет қолға алынып отыр.

Лингвомәдени ішкорпус қазақ этносының этномәдени даму жолын, рухани және заттық құндылықтарын, этнографиялық, мәдени-танымдық ұғымдарын тереңірек танудың бір құралы ғана емес, тілдік қазынаның елді тұтастырушылық қызметін сипаттайтын маңызды таным тетігі ретінде қарастырылды. Мәдени-семантикалық белгіленімнің негізгі мақсаты мәдени мағынасы жасырын тұрған тілдік бірліктердің астарындағы білімдерді анықтауға негізделеді. Сөздің лексикалық мағынасымен қатар этномаркерлі мәнділіктердің, этномәдени семантикасының, когнитивтік білімдер жүйесінің, сөз астарындағы прецедентті мазмұнды білімдердің берілуімен құнды.

Зерттеу барысында талдау, сипаттау, этнолингвистикалық, лексика-семантикалық әдістер қолданылды. Мақаланың ғылыми маңыздылығы қазақ тілінің ұлттық корпусы құрамына лингвомәдени ішкорпусын енгізудің алғышарттары мен этномаркерлі тілдік бірліктерде жасырын тұрған мәдени кодтарды интепретациялаудың үлгілерінің көрсетілуі болса, практикалық маңыздылығы қазақ тілінің ұлттық корпусы құрамындағы лингвомәдени ішкорпус қазақ тіліндегі белгілі бір этномәдени бірліктің лексика-семантикасын, мәдени-танымдық мағынасын білу үшін пайдалы құрал бола алады.

1. Жұбанов А.Қ., Жаңабекова А. (2017) Корпустық лингвистика. – Алматы: «Қазақ тілі», 2017. – 336 б. https://qazcorpus.kz/

2. Жұбанов А.Қ. (2009) Қазақ тілі мәтіндер корпусының компьютерлік базасын құрудың алғышарттары // Әдеби тіл және қазақ тілінің өміршеңдігі. – Алматы: «КИЕ» лингвоелтану инновациялық орталығы, 2009. – 175-179-бб.

3. Сулейменова Э.Д. (2017) Қазақ тілі үшін ұлттық корпус керек пе? // ҚазҰУ Хабаршысы. Филология сериясы, № 1 (131). – 76-79 с.

4. Жұбанов А., Жаңабекова А. (2017) Корпустық лингвистика. – Алматы, 2017. – 318 б.

5. Жубанов А.К., Фазылжанова А. (2014) О концепции по созданию национального корпуса казахского языка (НККЯ) // Материалы Международной научно-практической конференции «Контрастивные исследования и прикладная лингвистика». – Минск, 2014.

6. Жаңабекова А.Ә. (2012) Қазақ тілі мәтіндеріне морфологиялық белгіленім қоюдың ғылыми-тәжірибелік негіздері // Научно-практическая конференция «Языки меньшинств в компьютерных технологиях: опыт, задачи и перспективы». – Уфа, 2012. – Б. 42-50.

7. Жубанов А.К. (2015) Принципы автоматизации морфологической разметки текстов Национального корпуса казахского языка (НККЯ) // Материалы международной научно-практической конференции «Контрастивные исследования и прикладная лингвистика». – Минск: МГЛУ, 2015. – С. 111-119.

8. Койбагаров К.Ч., Мусабаев Р.Р., Кулманов С.К. (2012) Разработка алгоритмов автоматического анализа словоформ казахского языка // «Қазіргі қазақ тіл білімі: қолданбалы лингвистиканың өзекті мәселелері»: халықаралық ғылыми-теориялық конференция материалдарының жинағы. –Алматы, А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты, 2012. – С.83-87.

9. Жанабекова А., Пирманова К. (2019) Технология программы полуавтоматической метаразметки казахского национального корпуса // Актуальные проблемы современной лингвистики и гуманитарных наук: сборник статей ХІ Всероссийской научно-методической конференции с международным участием. – М.: РУДН, 2019. – С. 465-474.

10. Фазылжанова А. (2016) Национальный корпус казахского языка как инновационно-информауионная база государственного языка (об особенностях и задачах первого этапа разработки и создания). Alatoo Akademic studes журналы. 2016, №3. – 103-109 бб.

11. Байтұрсынұлы А. (2013) Алты томдық шығармалар жинағы. Т.1. – Алматы: Ел-шежіре, 2013. – 384 б.

12. Қайдар Ә. (2009) Қазақтар ана тілі әлемінде: этнолингвистикалық сөздік. – Алматы: Дайк-Пресс, 2009. – 780 б.

13. Қазақтың этнографиялық категориялар, ұғымдар мен атауларының дәстүрлі жүйесі. (2017) Том 1-5. – Алматы: «Әлем. Даму. Интеграция», 2017.

14. Уәли Н. (2015) Ұлттық мәдениеттің мәдени кодтарын ашу мәселелері. А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының «Тілтаным» журналы. 2015. №3 – 40-52 бб.