ҚАЗАҚ ТІЛІНДЕГІ ДАУЫСТЫ [Е] ДЫБЫСЫНЫҢ ФОНЕТИКА-ФОНОЛОГИЯЛЫҚ МАЗМҰНЫ

Мақалада дауысты е фонемасының фонетика-фонологиялық сипаты сөз болады. Себебі қазақ фонетикасында дауысты дыбыстардың фонетика-фонологиялық мазмұны, олардың айырым белгісі зерттеушілердің еңбегінде толық қарастырылғанымен, дауысты е фонемасы қазіргі оқулықтарда, ғылыми зерттеулерде бірде ашық, бірде қысаң, бірде жартылай ашық деп беріліп жүр. Осымен байланысты мақалада ғылыми тұжырымдар негізінде дауысты е фонемасына талдау жасалады. Талдау барысында ғылыми еңбектерде әртүрлі жіктеліп жүрген дауысты е дыбысының артикуляциялық, акустикалық, перцепциялық сипаты беріледі. Сонымен қатар дауысты е дыбысы құранды дыбыс ретінде қарастырылатын зерттеулер де бар. Құранды дыбыс ретінде қарастырылған ғылыми деректерге таладу жасалды. Мақалада дауысты е дыбысына қатысты мәселені қарастыруда А.Байтұрсынұлының, Қ.Кемеңгерұлының, Қ.Жұбановтың, І.Кеңесбаевтың, С.Мырзабековтың, Ә.Жүнісбекті, Н.Уәлидің зерттеулері басшылыққа алынды. Олардың дауысты е фонемасына берген ғылыми тұжырымдары талданды. Зерттеудің нәтижесі дауысты е фонемасын анықтау барысында және зерттеу жұмысын жүргізуде студенттерге, магистранттар мен докторанттарға тиімді болмақ.

1. Жұбаева О. (2002) Қ.Кемеңгерұлының тілтанымдық мұрасы мен лингвистикалық тұжырымдары. Филол.ғылым.канд. ...дисс. – Алматы, 2002. – 174 б.

2. Жүсіпов М. (1998) Ахмет Байтұрсынов және қазіргі қазақ тілі фонологиясы. –Алматы, 1998. –215 б.

3. Жұбанов Қ. (1999) Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер. –Алматы, 1999. –581 б.

4. Кеңесбаев І. (1987) Қазақ тіл білімі туралы зерттеулер. –Алматы, 1987. –84 б.

5. Аралбаев Ж. (1970) Вокализм казахского языка. –Алма-ата, 1970. –178 с.

6. Жүнісбек Ә. (2010) Қазақ тіл білімінің мәселелері. – Алматы, 2010. – 210 б.

7. Талипов Т. (1968) Гласные звуки уйгурского и казахского языков. Алма-Ата, 1968, – 70 с.

8. Жунисбек А. (1970) Гласные казахского языка. – Алматы, 1970. – 120 с.

9. Уәлиев Н. (1993) Қазақ графикасы мен орфографиясының фонологиялық негіздері. Филол. ғылым. канд. … дисс: 0493РК00571, 10.02.06. – Алматы, 1993. –162 б.

10. Уәли Н. (2018) Графика. Орфография. Орфоэпия. – Алматы, 2018. – 250 б.