АУЫЗША ПРОСОДИКАЛЫҚ КОРПУС: МӘТІННІҢ ФОНЕТИКА-ФОНОЛОГИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ИНТОНАЦИЯЛЫҚ ТРАНСКРИПЦИЯСЫ

Мақалада фонетика-фонологиялық транскрипцияның қазіргі тіл біліміндегі рҿлі мен оның қолданыс аясы сҿз болады. Сондай-ақ мҽтіннің транскрипциясы мен просодикалық ерекшелігін анықтау жҽне ҥлгі ретінде ҧсыну зерттеудің мақсаты болып отыр. Ҿйткені қазіргі тіл білімінде мҽтіндерді транскрипциялау барысында просодикалық жағы ескерілмей келеді. Жалпы қазіргі қазақ тіл білімінде просодика мен интонацияның ара-жігі ажыратылып, ерекшелігі анықталған болатын. Зерттеу барысында ең алғаш қазақ тіл біліміндегі интонация мҽселесін жан-жақты зерттеген академик З.М. Базарбаеваның зерттеу еңбектері басшылыққа алынады. Сондай-ақ мҽтін талдау барысында, негізгі 8 интонема модельдері беріледі. Яғни фонетикалық транскрипциямен қатар просодикалық ерекшеліктерді анықтау мақсатында мҽтіннің интонациялық транскрипциясы да берілетін болады. Сондай-ақ мҽтінді транскрипциялау барысында ҽрбір сҿйлем синтагмаға, ырғақтық топқа бҿлініп, дауыс ҥдемелігі, ҽуен, кідіріс, қарқын сияқты компоненттері арнайы белгілермен беріліп, сипаттама жасалады.
Мақалада ҽрбір сҿйлемнің интонемаларының модельдері жасалды. Зерттеудің нҽтижесі ауызша подкорпус базасының просодикалық ҽзірлемесін жасауда зерттеу жҥргізу ҥшін жҽне магистранттар мен докторанттардың зерттеу жҥргізуі ҥшін тиімді болмақ.

1. Мырзабеков С. (1999) Қазақ тілінің дыбыс жҥйесі. – Алматы: Сҿздік-Словарь, 1999. – 201 б.

2. Базарбаева З.М. (2002) Қазіргі қазақ тілі интонациясының негіздері. – Алматы: Комплекс, 2022. – 202 б.

3. Пешковский А.М. (1959) Интонация и грамматика // Избранные труды. – Москва, 1959. – 453 с.

4. Бондарко Л.В., Вербицкая Л.А., Гордина М.В. (2000) Основы общей фонетики. Санкт-Петербург, 2000. – 160 с.

5. Сатыбадинова М. (2011) Интонацияны зерттеудегі негізгі мҽселелер мен бағыттар (ағылшын тіліндегі теориялық материал негізінде) ҚазҦУ Хабаршысы, «Филология» сериясы. №3(133) – Алматы, 2011. 110-114 бб

6. Сухарева Е.Е. (2003) Дифференциальные признаки завершенности и вопросительности в интонационной системе английского языка. дисс.к.ф.н. – Воронеж, 2003. –178 с.

7. Нҧрмаханова Ҽ.Н., Жҥнісбекова К. (1982) Қазақ тіліндегі сҿйлемдердің интонациясын оқыту мҽселелері. – Алматы, 1982 – 181б.

8. Сыздықова Р. (2000) Қазақ тілінің анықтағышы (емле, тыныс белгілері, сҿз сазы). – Астана: Елорда, 2000. –532 б.

9. Светозарова Н.Д. (1982) Интонационная система русского языка. – Ленинград: Издательство Ленинградского университета, 1982. – 173б.

10. Нҧршайықов Ҽ. (2009) Ақиқат пен аңыз – Алматы, 2009. -464 б.

11. Аманбаева А.Ж., Жҧмабаева Ж.Т. (2019) Ғылыми дискурстағы орфоэпиялық жҽне просодикалық ерекшеліктер // КазҦУ Хабаршысы, «Филология» сериясы №3 (175). – Алматы, 2019. 68-76 б.б.