СТАТИСТИКАЛЫҚ ТАЛДАУ НАРЫҒЫНДАҒЫ СИЛЛ МОДЕЛДЕРІ (АҒЫЛШЫН ЖӘНЕ ӘЗЕРБАЙЖАН ТІЛДЕРІНІҢ МАТЕРИАЛЫ БОЙЫНША)

Фонемалар мен фонемалар жҥйесін сипаттау ҽрекеті қазіргі тіл білімінің негізгі белгілерінің бірі болып табылады. Фонемалардың комбинаторикасын зерттеу фонологияда ҿте ҿзекті, ҿйткені туыстас қана емес, сонымен қатар типологиялық белгілеріне қарай айтарлықтай ерекшеленетін тілдердің нҽтижелерін сипаттау жҽне салыстыру бҥгінгі таңда синтагматикалық фонологияның алдында тҧрған негізгі мҽселелердің бірі болып есетеледі. Ҽрбір тілдегі фонемалар тіл ішіндегі заңдылықтар бойынша синтагматикалық қатынаста бірігіп, оның фонологиялық жҥйесінің негізін қҧрайды. Сҿйлеу ҽрекетіндегі фонемалардың тізбегін зерттей отырып, сегмент бірліктерінің комбинаторикасының мҽнін қҧрайтын белгілі заңдылықтарды анықтауға болады. Бҧл мақала ағылшын жҽне ҽзірбайжан тілдеріндегі негізгі буын ҥлгілерін ашып, сҿйлеудегі буынның жасалу принциптерін анықтауға арналған. Мақалада силлабикалық ҥлгілердің ҽмбебап жҽне барлық тілдерге ортақ екендігі айтылады. Сонымен қатар буын – тілдің дыбыс жҥйесіндегі ең жҧмбақ, кҥрделі қҧбылыстардың бірі екені баяндалады. Статистикалық талдау нҽтижесінде салыстырылған тілдерде жалпы жҽне арнайы буын ҥлгілері табылды. Сонымен қатар, статистикалық талдаудың кҿмегімен салыстырылатын тілдердегі силлабикалық ҥлгілердің даму жиілігін кҿрсететін сандық кҿрсеткіштер алынды.

1. Postal P. (1968) Aspects of Phonological Theory / P.Postal. – New York: Harper & Row, - 1968, JV, -326 p.

2. Вейсялли, Ф.Я. (2014) Вариативность гласных фонем современного немецкого языка (экспериментальные данные и теоретические проблемы) / Ф.Я. Вейсялли. - Баку: Мутарджим, 2014. – 522 с.

3. Зиндер Л.Р. (2007) Общая фонетика и избранные статьи: [учебное пособие] / Л.Р.Зиндер; [сост., вступ. ст. Л. В. Бондаренко]. – 2-е изд., испр. и доп. -Москва: Academia; Санкт-Петербург: Санкт-Петербургский гос. ун-т, Филологический фак., 2007. – 574 c.

4. Касевич В.Б. (2006) Труды по языкознанию: В 2 т.: Т. 1 / Под ред. Ю. А. Клейнера. - СПб.: Филологический факультет СПбГУ, 2006. – 664 c.

5. Каспранский P.P. (1978) Взаимодействие артикуляционных средств при развертывании речевой цепи. - В кн.: Психолингвистические и социолингвистические, детерминанты речи. – Москва: - 1978, - 216-241 cc.

6. Солнцев, В.М. (1977) Язык как системно-структурное образование / В.М. Солнцев. - Москва: Наука, - 1977. – 340 c.

7. Трубецкой, Н.С. (2000) Основы фонологии / Н.С. Трубецкой. – Москва: АСТ, – 2000. – 372 c.

8. Трубецкой, Н.С. (1960) Основы фонологии / Н.С.Трубецкой. - Москва: Изд-во иностр. лит. - I960. - 372 с.

9. Шевченко, Т.И. (2011) Фонетика и фонология английского языка / Т.И.Шевченко. - Дубна: Феникс, - 2011. – 256 с.