КОММУНИКАЦИЯНЫҢ ТІЛДІК ЕМЕС КОДТАРЫ

Мақалада тіл біліміндегі код термині, мәдени код проблемасы, кодтың семантикасы, код ұғымы мен шифр ұғымының тепе-теңдігі мен олардың арасында тепе-теңдік болмайтынын дәлелдейтін көзқарастар талданды. Тілдің түрлі қызметтері арасында мәдени қызметінің орны бөлек, өйткені тіл мәдени қызмет атқарады, сөздік қоры, мәтіндер арқылы тіл «мәдениеттің архивіне, оның жадына» айналады. Ал мәдени кодты таңбалар жиынтығы деуге болады. Ол өзінің бойына коммуникацияның бүкіл вербалды және бейвербалды таңба-белгілерін жинақтау арқылы маңызды мәдени ақпаратты жеткізеді. Ақпаратты бір формадан екінші түрге аудару үшін ойлаудың бейвербалды түрінің немесе тілдік емес кодтардың қызметі мен қажеттілігі зор.

Бейвербалды амалдар – тілдік қатынаста сөзбен қатарласа, сөздердің жанында жүріп орындалатын, коммуниканттар қабылдайтын көмекшілік қызметтегі амалдар. Олардың функциясы әртүрлі, қолданысы да үнемі ұқсас бола бермейді. Ал осындай әралуандығы коммуниканттардың интенциясына қарай туындап отырады. Ойлаудың бейвербалды түрі саналатын әрі тілдік емес, қосалқылық қызмет атқаратын бейвербалды амалдарды түрлі физиологиялық, психологиялық сипаттағы амалдардан ажыратудың бірнеше жолы бар, олар: коммуникациядағы мәнділігі, белгілі бір мақсатты көздеу барысында орындалуы, маңыздылығы және жалпыхалыққа, тілді тұтынушы ұжымға түсініктілігі т.б. болып табылады. Міне, осындай ерекшеліктер паралингвистика саласын зерттеудің өзектілігін білдіреді. Ал тілдік емес кодтарға жататын көмекші құралдарға қатысты көркем шығармалардан іріктеліп алынды.

1. Маслова В.А., Пименова М.В. (2015) Код культуры в пространстве языка. – Санкт-Петербург. – 148 стр.

2. Кононенко Б.И. (2003) Большой словарь по культурологии. – Москва.

3. Лотман Ю.М. (1996) Внутри мыслящих миров. – Москва.

4. Леонтьев А.А. (1993) Языковое сознание и образ мира // Язык и сознание: парадоксальная рациональность. – Москва.

5. Маслова В.А. (2015) Основные вопросы лингвокультурологии // Материалы ХIX Меж6. дународной научной конференции по проблемам когнитивной лингвистики «Новые парадигмы и новые решения в когнитивной лингвистике». Серия «Филологический сборник», Выпуск 19. – Талдыкорган – Санкт-Петербург – Кемерово – Талдыкорган, 30 июня.

6. Темиргазина З.К. (2002) Современные теории в отечественной и зарубежной лингвистике. – Павлодар. – с. 106.

7. Уорф Б. (1960) Отношение норм мышления к языку // Новое в лингвистике. – Вып. 1 – Москва.

8. Гийом Г. (1992) Принципы теоретической лингвистики. – Москва, С.71.

9. Гудков Д.Б. (1997) Алгоритм восприятия текста и межкультурная коммуникация // Язык, сознание, коммуникация. Вып. 1. – Москва.

10. Колшанский Г.В. (1974) Паралингвистика. – Москва: Наука. – 81.

11. Ибраева Ж.Қ. (2010) Психолингвистика негіздері. – Алматы: Қазақ университеті. – 125 б.

12. Колшанский Г.В. (1975) Соотношение объективных и субъективных факторов в языке. – Изд. Наука. – Москва.

13. Жұбаева О. (2014) Морфологиядағы тілдік білімнің концептуалдануы // Кітапта: Грамматикадағы дүниенің тілдік бейнесі. – Алматы: «Қазығұрт» баспасы. – 400 б.

14. Уәли Н. (2007) Қазақ сөз мәдениетінің теориялық негіздері. – Фил. ғыл. докт. Дисс.қолж.:10.02.02-қазақ тілі. – Алматы. – 329б.

15. Байтұрсынұлы А. (1992) Тіл тағылымы. – Алматы: Ана тілі. – 400б.

16. Колшанский Г.В. (1973) Функции паралингвистических средств в языковой коммуникации // Вопросы языкознания. – №1. – с. 17-23.