ИРАНДЫҚТАРДЫҢ СӨЙЛЕУ ЭТИКЕТІНДЕГІ ТААРОФТЫҢ ЛИНГВИСТИКАЛЫҚ СИПАТЫ

 Мақала ирандықтардың қазіргі сөйлеу этикетіндегі кеңінен қолданылатын таароф жайында айтылады. Бұл – Иран мәдениетінде сыпайылық әдебінің бір түрі ретінде белгілі. Мәдениетаралық  қарым-қатынас теориясы мен практикасы  үшін таарофты  барынша кеңінен зерттеу үлкен маңызға ие. Сол себепті мақалада таароф жайында ғалымдардың теориялық зерттеулеріне талдау жасалынады, сыпайылық теориясының негізгі постулаттары және парсы мәдениетіндегі сөйлеу этикетінің ұлттық ерекшеліктерінің мәселелері қарастырылады және соңында ирандықтардың күнделікті шынайы қарым-қатынаста  қолданатын таарофтың лингвистикалық сипаты талданады.  

Мақаланың мақсаты – ирандықтардың  сөйлеу этикетіндегі   таарофқа  талдау жасау. Осыған орай, адресант пен адресат арасындағы қарым-қатынастың сыпайылық формада пайдалану ережелерін және иран  халықтары  арасындағы сөйлеу этикетіндегі таарофтың  қолдану аясын  лингвомәдениеттанымдық,  салт-дәстүр тұрғысынан зерттеу. Мақаладағы мәселелерді зерттеу әдіснамасы лингвистика, әлеуметтану және прагмалингвистика салаларымен тығыз байланысты. Зерттеу барысында ирандықтардың сөйлеу этикетіне  орай  талдау, сипаттау, эмпирикалық және әлеуметтік ғылыми-зерттеу әдістері пайдаланылады.

Ғалымдардың зерттеулері көрсеткендей, адамдардың бір-бірімен қарым-қатынас жасауы сол мекендегі қалыптасқан  ұлттық менталитет пен  өзіндік заңдарына, ережелер мен қағидаттарына  негізделуі тиіс. Өйткені сол ортада өмір сүретін адамдар қоғамның дамуына сай өркендеп, жетілетіні рас. Кез келген адам немесе тіл  үйренуші сол халықтың  тілдік этикетін жүзеге асыру үшін тілін үйреніп жатқан елдің ділін, дүниетанымын, салт-дәстүрін білуі керек, себебі халықтар мәдениетіндегі өзіндік ерекшеліктердің бірдей болмауы – қарым-қатынастың  жүзеге асуына  кері әсерін тигізуі немесе кедергілер туғызуы әбден мүмкін. Тіл үйренуші Иран мемлекетіне баратын кезде, сол елдің мәдени, лингвистикалық және мінез-құлық айырмашылықтарын білгені мәдениетаралық қатысым үшін маңызды.  

Зерттеу нәтижелерін ЖОО тәжірибесінде тіл үйренушілерге парсы тілін оқытуда және ізденушілердің ғылымизерттеу жұмыстарында қолдану тиімді болады.

1. Алмазов А.А. (2008). Русский язык и культура речи: учебное пособие для студентов. - М.: Центр ВЛАДОС, 2008. -176 с.

2. Ахмади З. (2014). Вежливость и понятие «таароф» в иранской культуре // «Наука и школа». -2014. -№3.-С. 102-105

3. Бэни Ф.А. (2022). Таароф в иранском речевом этикете.//Вестник. РГТУ.Серия «Литературоведение. Языкознание. Культурология». -2022. №1 (8-2). -299-316 С.

4. دهخدا ا )1998( . لغت نامه دهخدا. انتشرات دانشگاه تهران1998. - . 1130ص.

5. Джельдыбаева Р.Б., Садықова Р.К. (2019). Қытай және парсы тіліндегі сыпайылық категориясы және сәлемдесу формалары. «Хабаршы» журналы». -№2(61).-2019. -223-229 бб.

6. Izadi A. (2018) Exploring Iranian compliments //Journal of Linguistic Research.-2018. -№-2, -67–82 pp.

7. Lakoff R.T. (1973). The logic of politeness or minding your P's and Q's. Papers from the Ninth Regional Meeting of Chicago Linguistic Society. Chicago: Chicago Linguistic Society. -1973. -292-305 pp.

8. Leech G.N. (1983). Principles of Pragmatics. London and New York: Longman.-1983. P.250.

9. معین م).2005( فرهنگ فارسی ) متوسط( شامل یک مقدمه و سه بخش: لغات، ترکیبات خارجی. اعلام حاوی: لغات و اصطلاحات فصیح. - جلد 1. 2005-. 1586 ص.

10. Рубинчик Ю. (198) Персидско-русский словарь. -Москва. -И: Русский язык. .2 т. -1983. -1664 с.

11. Soren F.(2016) Courtesy and compliments in Iran. Journal of Iranian Studies. №1, -2016. 105-124 pp.

12. خانیکی م.ت.، ث. وحدانی )2022( بررسی حدود رفتار های تعارفی از دیدگاه معصومین ) علیهم السلام(. مجله دستاوردهای نوین در مطالعات علوم انسانس. سال سوم.شماره 24، اردیبهشت. 2022-. 15 ص. خورشیدنام ع) .2010( درباره تعرف .نشریه: برگ فرهنگ. شماره 20-. 2010 -.182-195 ص.

13. Шафаги М., Зотова Ю.А. (2022). Концепт «Честь» в этикетных речевых актах русского и персидского языков // Русский язык за рубежом. -№1.-2022.С.40-49

14. Формановская Н.И. (1990). Речевой этикет. Русско-английские соответствия: Справочник.-М.:Высшая школа,-1990.-95с.