ЖЫРАУЛАРДЫҢ АУЫЗША ДӘСТҤРІНДЕГІ ҚАЙТАЛАУ: КӚРКЕМ БЕЙНЕДЕГІ ЭКСПРЕССИВТІЛІК ЖӘНЕ БЕЙНЕЛІЛІК

Мақалада XV-XVIII ғасырлардағы қазақ жырауларының ауызша дәстҥріндегі эпикалық қайталаудың формулалық табиғаты зерттеледі. Ол ӛзін екі негізгі функциясында – экспрессивті және бейнелеу функцияларында кӛрсетеді. Мақаланың негізгі мақсаты – эпикалық қайталаудың эстетикалық және функционалдық табиғатын ашу, оның техникалық әдіс ретіндегі ерекшеліктерін анықтау және оның бастапқы шығу тегін – ырғақты сиқырлауды, суггестивті сиқырлы реалияларды, оның бастапқы ӛзгерістерін қадағалау. Зерттеу барысында біз тарихи-генетикалық, қҧрылымдық–семантикалық, герменевтикалық әдістерді және Пэрри-Лордтың ауызша теория (Oral Tradition) әдісін қолдандық. Қолданылған әдістердің теориялық қҧндылығы - олар эпикалық қайталанудың генетикалық табиғатын, оның дәстҥрлі поэтикалық ӛнердегі жҧмыс жасауының ерекшеліктерін анықтауға мҥмкіндік берді. Әртҥрлі дыбыстық қайталаудың формулалық-стильдік заңдылықтары – анафора, етістік рифмасы, монорим, редиф және т.б. – алғаш рет XV-XVIII ғасырлардағы жыраулардың ауызша жеке-авторлық поэзиясы негізінде зерттелген. Мақаланың практикалық қҧндылығы және оның негіздемесі «Миф, ырым және рәсімдегі поэтикалық сӛз» монографиясын жазу және «XV-XVII ғасырлардағы жыраулар поэзиясының кӛркемдік-анықтаушы жҥйесін, «формулалық стилистикасын» және грамматикасын зерттеу жиілік сӛздігі» ғылыми жобасы аясында «Формулалық бірліктер жиілігінің поэтикалық сӛздігін» дайындау болып табылады (ҚР ҒЖБМ 2021-2023 жылдарға арналған ғылыми және ғылыми-техникалық жобаларды гранттық қаржыландыру бағдарламасы бойынша, ЖТН AP09261377).     

1. Абылкасимов Б.Ш. Жанр толгау в казахской устной поэзии. А.: 1984. – 120 с.

2. Акименко Н.А. Типы повторов в текстах англоязычного несказочного фольклора. Альманах современной науки и образования Тамбов: Грамота, 2008. № 2 (9): в 3-х ч. Ч. I. C. 17–20. ISSN 1993–5552.

3. Бектуров Ж.Ж. «Проблемы семантики устной индивидуальной культуры казахского народа»; «К характеристике лексического и образно-семантического фонда памятников казахской поэзии XV–XVIII веков». В кн. Исследования по истории и семантике стиха. Караганда, 1989. – 120 с.

4. Веселовский А. Н. Эпические повторения как хронологический момент. Историческая поэтика. М.: Высшая школа, 1989

5. Дубовая Е.В. Формулы – описания внешней природы и их функциональная нагрузка в эпическом тексте (на примере старофранцузской «Песни о Роланде». Москва: Преподаватель XXH. Филологические науки, 2012, №1.

6. Жаксылыков А.Ж. Поэзия жырау веков: ментальность и поэтика. А.: 2016. – 160 с.

7. Жанабаев К. О семантике и функции эпического повтора в поэзии жырау веков. В журн.: Qazaqtanu, №2 (50) 2022. – 72 с.

8. Жиембет жырау. Еңсегей бойлы Ер Есім. «Бес ғасыр жырлайды» кітабынан алынды. Құрастырушылар М. Мағауин, М. Байділдаев. А: Жазушы, 1989. – 384 бб.

9. Ибраев Ш. Эпические формулы и поэтические средства в Китаби дедем Коркут. В кн. Исследования по истории и семантике стиха. Караганда, 1989. – 120 с.

10. Лушневская Е.В. Эпические формулы «нибелунгов стиль». Международный научный журнал «Символ науки» №8/2015 ISSN 2410-700Х

11. Мелетинский Е.М. Современные теории происхождения эпоса. В кн.: Происхождение героического эпоса. Ранние формы и архаические памятники. М.: 1963. – 464.

12. Негимов С. Өлең өрімі. А.: Ғылым, 1980. – 136 с.;

13. Нурмагамбетова О. А., Н.В. Кидайш-Покровская. Героическая поэма «Кобланды батыр». В кн.: Кобланды батыр. М.: Наука, 1975. – 444 с.

14. Халифаева Г.А. Роль повторов в эпическом произведении «Шарвили». SSN 1991–5497. Мир науки, культуры, образования. № 4 (47) 2014

15. Шалкиіз жырау. Ор, ор қоян, ор қоян. Таза мінсіз асыл сөз (XV-XVII ғасырлардағы жыраулардың шығармалары) кітабынан алынды. Құрастырушы Е. Тұрсынов. Алматыкітап баспасы, 2014. – 112 бб.

16. Munira Yusupova, Musavar Oripova, Feruza Abdukarimova, Mohira Rachabova. Semantics and functions of epic repetition https://doi.org/10.51582/interconf.21-22.06.2021

17. Antović M., Cánovas C. Not dictated by metrics: Function words in the speech introductions of South-Slavic oral epic. Language and Communication (2018) 58 11-23. DOI: 10.1016/j.langcom.2017.11.002 3. Dm. Nikolayev, 2020. A New Algorithm for Extracting Formulas from Poetic Texts and the Formulaic Density of Russian Bylinas Oral Tradition. Available from: https://www.researchgate.net/journal/1542-4308_Oral_Tradition accessed Oct 16. 2020.

18. Finkelberg М. 2020. Homer and Traditional Poetics. Trends in Classics, Volume 12 (2020), Issue 1, Pages 5–15, eISSN 1866-7481, ISSN 1866-7473.https://doi.org/10.1515/tc-2020-000216.

19. Foley, Acta poét vol.26 no.1-2 México abr./nov. 2005. http://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0185-30822005000100004

20. Parry M. 1932. Studies in the Epic Technique of Oral Verse – HSCP, 30, vol. 41; HSCP, vol. 43. Homer and Homeric style, – HSCP, vol. 41, 30. The Homeric language as the language of Oral Poetry, vol; 43, 1932, c 1-50.

21. Lord A.B., «The Singer of Tales». THIRD EDITION. Edited by David F. Elmer. Harvard University, Cambridge MA. – 2018 – 338; Cambridge, (Mass), 1964; Parry M. Studies in the Epic Technique of Oral Verse, Lord A.B., «The Singer of Tales» New York, 1968.

22. Вернер Х. Кельбер. Устность и грамотность в раннем христианстве. 22.07.2014 https://doi.org/10.1177/0146107914540489. Информация о статье .Том: 44 выпуск: 3, страницы: 144-155