ГЕОЛАНДШАФТТАҒЫ АНТРОПОМОРФТЫҚ КОДТЫҢ МИФТЕРДЕ БЕЙНЕЛЕНУІ

Мақалада тіл мен мәдениеттің байланысы, когнитивтік лингвистикадағы мәдени кодтардың бірі – антропоморфтық код арқылы географиялық ландшафтты ҥлгілеу жайлы айтылады. Географиялық ландшафт туралы сӛз қозғағанда топонимдерге тоқталмай ӛтпейміз. Топонимдерде халықтың дҥниетаным тҥсінігі кӛрініс табады. Мәдениеттің анторопоморфтық кодын антропоморфтық метафоралар, аңыз, әпсаналар, фразеологиялық тіркестер қҧрайды. Біздің қарастырғанымыз аңыз, әпсаналар. Қоршаған орта, табиғат туралы аңыздарда әр халықтың ӛзіне тән таным тҥсініктері тҧжырымдалып беріледі. Сол таным мен тҥсінікті қалыптастарудың бірден бір жолы – адамның ӛзін тануы, яғни ӛзін тану арқылы басқаны, ішкі дҥниесін тану арқылы сыртқы әлемді тануы. Адам ӛзі туралы танымды сыртқы дҥниеге проекциялайды да, сол арқылы сыртқы әлем туралы танымын бейнелейді. Қалыптасқан дҥниетаным тіл арқылы сипатталады. Сол себепті аңызәпсаналарда халықтың дҥниетанымы сипатталады деп осы мақаланың арқауы ретінде алынды.  Мифтердің ішінде антропоморфтық кодтар арқылы берілген тҥрлеріне талдау жасап, олардың географиялық ландшафтты ҥлгілеудегі рӛлі сӛз етіледі.    

1. Толстой Н. И. (1995) Язык и народная культура: Очерки по славянской мифологии и этнолингвистике. М.: Индрик. - 1995. – 262 с.

2. Хайдеггер М. (1986) Время картины мира // Новая технократическая волна на Западе. – М., 1986. – С.93109. Леви-Стросс К. (1994) Первобытное мышление. – М.: Республика. - 1994. – 384 с.

3. Қайдар Ә. (1998) Қазақ тілінің ӛзекті мәселелері: Актуальные вопросы казахского языка. – Алматы: Ана тілі. - 1998. – 304 б. Авакова Р.А. (2009) Фразеология теориясы. Алматы: Қазақ университеті. - 2009. – 292 б.

4. Телия В. Н. (1996) Русская фразеология. Семантический, прагматический и лингвокультурологический аспекты. М.: Школа «Языки русской культуры». - 1996. – 288 с.

5. Гудков Д., Ковшова М. (2007) Телесный код культуры: материалы к словарю. – М.: Гнозис. - 2007. – 288 с.

6. Красных В. (2003) «Свой» среди «чужых»: миф или реальность? – М.: Гнозис. - 2003. – 375 с.

7. Антропоморфизм [Электронды ресурс] URL: https://www.krugosvet.ru/enc/gumanitarnye_nauki/lingvistika/ANTROPOMORFIZM.html (жҥгінген мерзімі

8. 01.2022) Тілеубердиев Б. (2006а) Қазақ ономастикасының лингвокогнитивтік аспектілері. – Алматы: Арыс. - 2006. – 280 б.

9. Тілеубердиев Б. (2006б) Қазақ ономастикасының лингвоконцептологиялық негіздері. Филология ғылымының докторы ғылыми дәрежесін алу ҥшін дайындаған диссертация. – Алматы, 2006. – 243 б.

10. Қондыбай С. (2003) Арғықазақ мифологиясы Алматы: «Ҥш қиян», 2003. – 592 б.

11. Тульпе И.А. (2016) Религия и другие формы жизни человеческого духа. СПб.: Наука. – 460 с.

12. Журавлев И.В., Никитина Е.С., Сорокин Ю.А., Реут Д.В., Тхостов А.Ш. (2005) Психосоматика телесности. – М.: Либроком. - 2005. – 152 с.

13. Мерло-Понти М. (1999) Феноменология восприятия. Под ред. И.С. Вдовина, Е.Л. Фокина. – СПб.: «Ювента» «Наука». - 1999. – 262 с.