ҚАЗАҚ ТІЛІНДЕГІ СҰРАУ МӘНДІ СӨЙЛЕУ АКТІЛЕРІНДЕ БЕРІЛЕТІН КОММУНИКАТИВТІК СТРАТЕГИЯЛАР

Кез келген сөйлеу актісі сөйлеушінің қатысымдық мақсатына негізделіп, адресаттың коммуникативтік стратегиясы мен тактикасын, прагматикасын, эмоционалды-экспрессивті көзқарасын білдіруге бағытталады. Осымен байланысты мақалада қазақ тіліндегі сұрау мәнді сөйлеу актісінің прагматикасын және сұраулы сөйлемдер арқылы берілетін коммуникативтік стратегияларды айқындау мақсаты қойылды.

Зерттеу барысында қазақ тіліндегі сұрау мәнді сөйлеу актісіндегі төмендегідей коммуникативтік стратегиялар анықталды: ақпарат сұрау (алмасу), ақпаратты нақтылау, жөн сұрасу, іздеу, өзге адамның пікірін білу, өзгенің мақұлдау/мақұлдамау ниетін білу, өзінің көп білетінін көрсету, түсінуге ұмтылу, назар аударту (қызықтыру), жеңімпазды анықтау, өтініш жасау, кеңесу (ақылдасу), ұсыныс жасау, рұқсат сұрау, сынау, тергеу, қарсы шабуыл, ақталу, ескерту, бас тарту, кінәлау (жазғыру), тыйым салу, бұйыру, қорқыту және аралас стратегия.

Қазақ тіліндегі сұрау мәнді сөйлеу актісінде қолданылатын коммуникативтік стратегиялар жоғарыда аталғандармен шектелмейді. Өйткені бүкіл адамзаттық тілдік қатынас хабарлы, сұраулы, бұйрықты сөйлемдерден тұратындықтан, сол сөйлеу актілерінің төрттен бір пайызын сұраулы сөйлемдер құрайды. Әрине хабарлы сөйлемдердің үлес салмағы көп. Дегенмен сұраулы сөйлемдердің де бүкіл адамзаттық тілдік қатынасты орнату қызметі үлкен.

Зерттеуден алынған нәтижелердің қазақ тіл білімінде жаңа салалар болып табылатын прагматика, сөйлеу актісі теориясы және т.б. бағыттарда ғылыми-практикалық маңызы жоғары саналады.

1. Austin J.L. How to do things with words. The William James Lectures delivered at Harvard University in 1955. – Oxford: Clarendon Press, 1962. – 166 p.

2. Богданов В.В. Классификация речевых актов // Личностные аспекты языкового общения: Межвуз. сб. научн. трудов. – Калинин: Изд-во Калинин. ун-та, 1989. – С.25-37.

3. Британ И.Б. Вопросительные предложения в авторской речи художественного текста: На материале произведений немецких авторов и их переводов: Дисс. ... канд. филол. наук. – Краснодар, 2005. – 183 с.

4. Ван Дейк Т.А. Язык. Познание. Коммуникация. – М.:, Прогресс, 1989. – 245 с.

5. Гийом Г. Принципы теоретической лингвистики. – М.: Прогресс, 1992. – 224 с.

6. Grice H.P. Utterer’s meaning, sentence-meaning, and word-meaning // Foundation of Language. – 1968. – Vol. 4. – No 3. – P. 225-242.

7. Grice P. Logic and conversation // Syntax and semantics. – N.Y.: Academic Press, 1975. – p.41-58; Fodor J. The Modularity of Mind. – Cambridge, Mass.: MIT Press, 1983. – 217 p.

8. Jack C. Richards // Communicative Language Teaching Today. Cambridge, New York, Melbourne, Madrid, Cape Town, Singapore, São Paulo Cambridge University Press. 2006.

9. https://www.professorjackrichards.com/wp-content/uploads/Richards-Communicative-Language.pdf

10. Жәкішев Е.Ғ. «Криминалистік тактика» // «Жеті жарғы». – Алматы, 1997. – 46 б.

11. Колшанский Г.В. Прагматика языка. – М.: Изд-во МГПИИЯ им. М.Тореза, 1980. – 176 с.

12. Кубрякова Е.С. Номинативный аспект речевой деятельности. – М.: Наука, 1986. – 158 с.

13. Куркимбаева А.М. Туристік блогинг: коммуникативтік стратегиялар мен тактикалар (ағылшын және қазақ тілі материалдары негізінде): Филол. ғыл. канд. ... дисс. – Алматы, 2021. – 214 б.

14. Минкин Л.М. Новая теория прагматики и некоторые идеи современной лингвистики // Вісник Харків. ун-ту.– № 390 – 1997. – С.101-104.

15. Moeschler J., Reboul A. Dictionnaire encyclopdique de pragmatique. – Paris: Seuil, 1994. – 975 p.

16. Morris Ch. Foundations of the Theory of Signs. – Chicago: Univ. of Chicago Press, 1938. – 59 p.

17. Почепцов Г.Г. Прагматический аспект изучения предложения // Иностр. яз. в школе. – 1975. – № 6. – С.15-25.

18. Searle J.R. Speech Acts: an essay in the philosophy of language. – Cambridge: CUP, 1969. – 203 p.

19. Соссюр Фердинанд де. Курс общей лингвистики / Пер. с французского А. М. Сухотина, под редакцией и с примечаниями Р. И. Шор. – М.: Едиториал УРСС, 2004. – 256 с.

20. Sperber D., Wilssn D. Relevance: Communication and Cognition. – Oxford: OUP, 1986. – 208 p.

21. Сусов И.П. Семантика и прагматика предложения. – Калинин: Изд-во Калинин. ун-та, 1980. – 51 с.

22. Van Dijk T.A. Studies in the pragmatics of discourse. – The Hague: Mouton de Gruyter, 1982. – 331 p.

23. Шевченко И.С. Историческая динамика прагматики предложения: английское вопросительное предложение 16-20 вв.: Монография. – Харьков: Константа, 1998. – 168 с.

24. Якобсон Р.О. Избранные работы. – М.: Прогресс, 1985. – 460 с.