IX-XII ҒАСЫРЛАРДАҒЫ ТҮРІК ХАЛЫҚТАРЫНЫҢ АРАБ ҒЫЛЫМИ ДЕРЕККӨЗДЕРІ

Мақалада IX – XII ғасырларда өмір сүрген түркі ғалымдарының еңбектері, сондай-ақ 13 ғасырда пайда болған түркі тілдес ғылыми стильдің негізгі деректері талданған. Ибн Васа ибн Түрік, әл-Фергани, әл-Хорезми, әл-Хатиб әлБагдади, Ахмед Ибн әл-Хасан Абу Саид әл-Бардай, Әбу Әли Бардай, Әбу Хусейн Якуб ибн Мұса әл-Ардавили, Абу Абдуллаһ Әл-Хусейн ибн Абдул-әл-Урмави, Әбу Абдулла Мұхаммед ибн Бакувей Бакуви араб тілінде сол кезеңнің талабына сай жазған, бірақ тарихи дереккөздер мен олардың еңбектеріндегі пікірлер олардың түркіге қатыстылығын дәлелдейді. Кейінгі жылдары олардың отандастары бұл шығармаларды түркі тілдерінде түсіндірді, ал ғасырлар бойы бұл еңбектер Шығыстағы түрлі ғылыми салалардың негізгі кітаптары болып саналды.
Түркі ғалымдары әлемдік ғылымда көрнекті орын алады. Көрнекті ғалымдар: әлФараби, әл-Бируни, әл-Фергани, Насыр ад-Дин ат-Туси және басқалар Таяу Шығыс ғылыми мектебінің жетекші өкілдері, сонымен қатар математика, астрономия, геология, геодезияға байланысты маңызды еңбектердің авторлары, медицина және басқа ғылымдар. Кейіннен бұл еңбектер Еуропадағы ғылымның дамуына түрткі болды және қазіргі ғылымның қалыптасуының негізгі қайнар көзі болды.

1. Mahmudov M. Әrәbcә yazmış Azәrbaycanlı şair vә әdiblәr. VII-XII әsrlәr. Bakı, Şәrq- Qәrb, 2006.

2. Sayılı A. Abdülhamit ibni Türk’ün Katışık denklemlerde mantıkı zaruretler adlı yazısı ve zamanın cebri. Ankara, TTK, 1962, 176 s.

3. Abu-l- Faraj Mohammad b.al- Nadim. Kitab al fihrist.Leipzig, 1872, 725 s.

4. Ebn-al- Qefti. Tarik al-hokama J.Lippert. Leipzig,1903,s.230.

5. Абу Рейхан Ал Бируни. Избранные произведения. IV т. . Фармакогнозия в медицине( китаб-ас-сайдана фит-тибб). Исследование, перевод: У.Каримова Ташкент. Изд. «Фан», 1973, 1120 с.,с.53.

6. Матвиевская Г.П. Учение о числе на средневековом Ближнем м среднем Востоке. Ташкент: Фан, 1967.

7. Матвиевская Г.П. Розенфельд Б.А. Математики и астрономы мусульманского средневековья и их труды (VIII-XVII вв.) В 3 т.М.: Наука, 1983.

8. Рожанская М.М. Механика на средневековом Востоке. М.-Наука, 1976, 324 с.