Поэтикалық дискурс лингвосинергетикасы

Мақалада өлең тілінің табиғаты жаңа пәнаралық бағыт – лингвистикалық синергетика бағытында қарастырылып, ашық, динамикалық, сызықтық емес, өзін-өзі ұйымдастыратын жүйенің тәртіп өлшемдерімен басқарылатын элемент ретінде сипатталады. Соған орай зерттеу синергетикалық ғылыми бағыттың мүмкіндіктерін пайдалана отырып, өлеңсөзді жаңа қырынан тануды көздейді. Әрқашан даму үстіндегі күрделі жүйе ретінде бағаланатын поэтикалық мәтіндерді лингвосинергетикалық тұрғыда зерттеу мақсатын белгілейді. Осымен байланысты қолданылған лингвосинергетикалық тәсіл арқылы поэтикалық дискурстың сызықтық емес үдерістегі мағыналық бейнелерінің энергиялық күші мен дискурстық кеңістіктегі қозғалысы анықталып, дискурс күрделі ашық сызықтық емес жүйелер аясында қарастырылады. Осындай синергетикалық тәсіл арқылы талдау нәтижесінде Мұқағали Мақатаевтың «Жүрегім» атты өлеңінің көркемдік ерекшеліктерін айқындайтын көркем сөз қуатының қозғаушы күштері жаңаша көрсетіледі. Мақалада Е.Ю. Муратованың поэтикалық мәтіннің синергетикалық коэффициентін анықтау үшін ұсынған формуласы арқылы (СК = A/N) ақын М.Мақатаевтың «Жүрегім» өлеңінің синергетикалық өлшемі анықталады. Мұқағалидың pyxaни жәнe тiлдiк әлeмiн, көpкeм cөз әлeyeтiн өзінше қолдануын лингвосинергетикалық бaғыттaғы зepттeyлep үpдiciндe жaңaшa зepдeлeу – ақынның тiлдiк тұлғacын aшып, шығармашылық тіл байлығын танытатын, сөздің құдіретін айшықтап, көрсететін негізгі арналардың бірі. Синергетикалық маркерлер жүйесін тану тілдің даму барысындағы коммуникативтік қызметін зерттеудегі теориялық негізділігімен қатар, білім беру саласындағы мамандарға, атап айтқанда, мұғалімдер мен оқытушыларға поэтикалық шығармашылықтың құрылымдық және мағыналық ерекшеліктерін оқушылар мен студенттерге түсіндіруге, оқыту үдерісін тиімді ұйымдастыруға мүмкіндік беретін практикалық құндылығымен де маңызды.

1. Долгова С.Ю. Преемственность традиций и инноваций в российском образований // Инновационные стратегии развития педагогического образования: сборник научных трудов Тринадцатой Международной очно-заочной научно-методической конференции: в 2 частях. 2017. – С.120-124.

2. Исмаилова О.И. Культурологические факторы, обусловливающие специфику создания языковой игры // Язык и мир изучаемого языка. 2016. №7. – С. 231-233.

3. Пономаренко Е.В. Системность функциональных связей в современном английском дискурсе: дис. ... д-ра филол.наук. М., 2004. – 447 с.

4. Хакен Г. Синергетика. М.: Мир, 1980. – С. 404.

5. Князева Е. Н. Интервью с профессором Г. Хакеном. // Вопросы философии. – 2000. – № 3 – С. 53-61.

6. Хакен Г. Синергетика. Иерархии неустойчивостей в самоорганизующихся системах и устройствах. – М.: Мир, 1985. – 424 с.

7. Калашникова К. Р. «Лингвосинергетический подход к проблеме актуализации авторских смыслов в художественном дискурсе (на материале романа Д.Брауна «Код до Винчи») канд. филол. наук, – Уфа, 2019.

8. Чернавский Д. С. Синергетика и информация. – М.: Едиториал УРСС, 2004. – 288 с.

9. Князева Е. Н., Курдюмов С. П. Синергетика и принципы коэволюции сложных систем // Проблемы общественного развития. – 1998. – № 3-4. – С. 3-6.

10. Манкеева Ж. Қазақ сөзінің синергиясы. – Алматы, Қазақ ұлттық университеті, 2021. – 272 б.

11. Каиржанов К.А. Синергия языка: моногр: – Астана. КУЭФиМТ: ИПЦ, 2007. – 240 стр.

12. Динаева Б.Б. Қазақ және түрік паремияларының лингвосинергиясы. Tiltanym, 2024. No4 (96). 25-39-бб.

13. Муратова Е.Ю. Синергетический анализ поэтического текста // Вестник РУДН. Серия Теория языка. Семиотика. Семантика. – 2012, №2.

14. М.Мақатаев шығармаларының толық жинағы: Көп томдық. Құраст. Оразақын Асқар. 3-басылым – Алматы: «Жалын баспасы», 2013. І-том: Өлеңдері мен дастандары. – 320 б.

15. Қазақ сөздігі (Қазақ тілінің біртомдық үлкен түсіндірме сөздігі) /Құраст.: Н.Уəли, Ш.Құрманбайұлы, М.Малбақов, Р.Шойбеков жəне т.б. – Алматы: «Дəуір» баспасы, 2013. – 1488 бет.

16. Шaлaбaeв Б. Көpкeм пpозa тiлiн зepттeyдiң ғылыми-тeоpиялық нeгiздepi: филол. ғылым. докт. ... диcc. – Aлмaты, 1977. – Б. 44.

17. Қалиакпар Д., Қуантайұлы Н., Төлепберген Б. Абай шығармашылығындағы синергетика //Ясауи университетінің хабаршысы, №1 (127), 2023. – Б. 183.