Қазақ тіліндегі сөз синтезі және оның фонетикалық ерекшелігі

Мақалада қазақ тіліндегі сөз синтезі фонетика-фонологиялық, просодикалық жағынан қарастырылады. Сөз синтезі – жазба мәтінді ауызша түрге келтіру процесі. Ол тек мәтінді дыбыстау емес, табиғи және түсінікті сөйлеуді қамтамасыз етуге бағытталған. Синтезатордың шынайы әрі түсінікті болуы үшін мәтін орфоэпиялық норма бойынша жүйеленіп, фонемалардың өзгерісі, дауыстылардың редукциясы, дыбыстық құбылыстар тілдік деректер негізінде сипатталды. Себебі сөз синтезін жетілдіруде фонетика-фонологиялық заңдылықтардың маңызы зор. Сондай-ақ мақалада сөз синтезінің өзектілігі және әдістері сипатталып, оның өзара ерекшеліктері анықталды. Сонымен қатар заманауи сөз синтезі бағдарламалары, олардың артықшылықтары мен кемшіліктері қарастырылды. Мақалада сөз синтезін жүзеге асыру үшін қолданылатын артикуляциялық, форманттық, параметрлік және нейрондық модельдер талданды. Қазақ тіліндегі сөз синтезінің сапасын жақсарту үшін қысқарған сөздер мен сандарды ашып жазу, орфоэпиялық нормаларды сақтау, интонация мен ырғақты топтарды дұрыс модельдеу қажеттілігі көрсетілді. Зерттеу нәтижелері қазақ тілінің фонетика-фонологиялық заңдылықтарына негізделген сапалы сөз синтезін жасауға ғылыми негіз бола алады. Сапалы сөз синтезін жасау қазақ тілінде сөйлеу интерфейстерін әзірлеуге жол ашады. 

1. Базарбаева З.М. Интонология. Т. 1. – Алматы: Everest, 2022. – 440 б.

2. Базарбаева З.М. Қазақ фонологиясының негіздері. – Алматы: Everest, 2022. – 460 б.

3. Богданова Н.В. Живые фонетические процессы русской речи. – Санкт-Петербург: Изд. филол. факульт. СанктПет. унив., 2001. – 186 с. Деркач М.Ф., Гумецкий Р. Я., Гура Б. М., Чабан М. Е. Динамические спектры речевых сигналов. – Львов: Изд. при Львов. ун-те, 1993. – 168 с.

4. Жүнісбек Ә. Қазақ фонетикасы. – Алматы: Арыс, 2009. – 312 б.

5. Жүнісбек Ә. Қазақ тіл білімінің мәселелері. – Алматы: Абзал-ай, 2018. – 368 б.

6. Загоруйко Н.Г. Когнитивный анализ данных. – Новосибирск: Академическое издательство Гео, 2013. – 186 с.

7. Кодзасов С.В., Кривнова О.Ф. Общая фонетика. – Москва: Рос. Гос. Гуманит. ун-т, 2001. – 591 с.

8. Күдеринова Қ. Қазақ жазуының тарихы мен теориясы. – Алматы: Елтаным, 2013. – 242 б.

9. Қалиев Ғ. Тіл білімі терминдерінің түсіндірме сөздігі. – Алматы: Сөздік-Словарь, 2005. – 440 б.

10. Лобанов Б.М., Цирульник Л.И. Компьютерный синтез и клонирование речи. – Минск: Белорусская наука, 2008. – 316 с.

11. Орфоэпиялық сөздік. Ред. алқасы: Ө. Айтбай, С. Әбдірахманов, Ә. Кекілбай т.б. – Алматы: Арыс, 2007. – 800 б. ISBN 9965174733.

12. Уәли Н.М. Графика. Орфография. Орфоэпия. – Алматы, 2018. – 250 б.

13. Фазылжан А. Сөз сазы және интонация (экспериментті-фонетикалық зерттеу). – Алматы: «Алматы-Болашақ» АҚ баспасы, 2022. – 208 б. Фант Г. Анализ и синтез речи. – Новосибирск: Наука, 1970. – 166 с.

14. Amanbayeva A.Zh., Zhumabayeva Zh.T., Bazarbayeva Z.M., Fazylzhanova A.M., Ospangaziyeva N.B. National Corpus of the Kazakh Language: Prosodic Features of the Poetic Discourse. Forum for Linguistic Studies | 2025, 7(1), pp. 505–519. ISSN 2705-0610 (Print), ISSN 2705-0602 (Online) Q 2. https://doi.org/10.30564/fls.v7i1.7428