Келісімшарт институционалдық мәтін түрі ретінде: орыс тілі материалы негізіндегі лингвистикалық талдау

Мақалада еңбек, мемлекеттік, халықаралық және бизнес-келісімшарттар сияқты әртүрлі типтегі келісімшарт мәтіндеріне лингвистикалық талдау жасау арқылы келісімшарттық міндеттемелерді түсіндірудің дәлдігі мен тиімділігіне әсер ететін факторларды анықтау көзделеді. Зерттеу барысында іскерлік дискурс аясында қолданылатын мәтіндердің лексикалық, синтаксистік және морфологиялық ерекшеліктері қарастырылды. Лингвистикалық талдау тіл жүйесінің әртүрлі деңгейлерінде жүргізілді: лексемалар, терминологиялық тұрақты тіркестер, грамматикалық құрылымдар (модальдық және етіс формаларын қоса алғанда), сондай-ақ келісімшарттық дискурста жиі кездесетін синтаксистік модельдер талданды. Жалпы ерекшеліктердің (клише, терминологиялық қанықтылық, синтаксистік формалдылық) болуына қарамастан, әр келісімшарт түрі кәсіби және құқықтық саланың ерекшеліктерін бейнелейтін вариативті тілдік белгілерге ие екені анықталды. Зерттеудің ғылыми жаңалығы институционалдық сипаты әртүрлі келісімшарттардың тілдік ерекшеліктерін бірыңғай әдістемелік негізде салыстырмалы түрде талдау арқылы инвариантты және айырмашылық тудыратын тілдік сипаттамаларды анықтауда жатыр. Зерттеу нәтижелері келісімшарт құрылымы мен тілдік ресімделуі тек іскерлік стильдің жанрлық ерекшеліктерімен ғана емес, сонымен қатар келісімшарттағы ережелерде көрсетілген тараптардың прагматикалық мақсаттарымен де айқындалатынын көрсетеді. Аталған деректер қолданбалы құқықтық лингвистикада, келісімшарттық құжаттарды құрастыру мен бейімдеуде, сондай-ақ іскерлік және құқықтық коммуникация саласындағы мамандарды даярлау бойынша білім беру үдерісінде пайдаланылуы мүмкін.

1. Аймолдина А.А. Социокогнитивные и коммуникативно-прагматические особенности бизнес-корреспонденции (на материале казахского, русского и английского языков). – Астана, 2014. – 214 с.

2. Безнаева О.А. Когнитивно-прагматические особенности представления информации в деловом дискурсе. – Белгород, 2008. – 183 с.

3. Буркитбаева Г.Г. Деловой дискурс: онтология и жанры. – Алматы: Ғылым, 2005. – 210 с.

4. Ван Х. Семантические и синтаксические особенности договора. – Иркутск, 2021. – C. 45-51.

5. Дорошенко В.Ю. Коммуникативная обусловленность функционально-стилистических особенностей делового английского языка: дис. ... канд. филол. наук. – Санкт-Петербург, 1995. – 205 с.

6. Ережепова С.К. Официально-деловой стиль в казахском и русском языках: прагмалингвистический аспект: дис. ... канд. филол. наук. – Алматы, 2002. – 166 с.

7. Магировская О.В. Научные школа и практика лингвистической экспертизы текста и дискурса: проблем теоретического статуса. – Санкт-Петербург, 2024. – C. 886-900

8. Макаров М.Л. Основы теории дискурса. – Москва: Гнозис, 2003. – 280 с.

9. О порядке закупки и поставки продукции, выполнения работ (услуг) для обеспечения государственных нужд [Электронный ресурс]. URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/P930000058_ (Дата обращения: 19.01.2025)

10. Трудовой кодекс Республики Казахстан от 23 ноября 2015 года № 414-V ЗРК, пп. 36 п. 1 ст. 1. Учет.кz. Словарь бухгалтера [Электронный ресурс]. URL: https://uchet.kz/tags/m/mezhdunarodnyy-dogovor.html (Дата обращения: 19.01.2025)

11. Черноусова Ю. А. Язык бизнес-контрактов: композиционно-структурные, лексико-семантические и лингво-прагматические особенности: на материале современного английского языка. – Пятигорск, 2012. – 185 с.

12. Яковенко Д.В. Лексико-грамматические особенности контракта как жанра официально-делового стиля. – Могилев, 2021. – С. 125-129.

13. Яшина Н.К. Договорная документация как объект лингвистического исследования. – Нижний Новгород, 2022. – С. 210-213.

14. Bargiela-Chiappini, F. Business Discourse. – Palgrave: Macmillan, 2006. – 168 р.

15. Charles, M. Business negotiations: Interdependence between discourse and the business relationship. English for Specific Purposes, 1996. – P. 19-36.

16. Teun A. van Dijk Language. Cognition. Communication. – New York: Cambridge University Press, 2008. – 267 p.