МӘТІН ЖӘНЕ ОНЫҢ БЕЙІМДЕЛУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Аталмыш мақала мәтін, мәтін лингвистикасы және мәтінді бейімдеу тақырыптарын қозғайды. Мақаланың негізгі тақырыбы қазіргі лингвистикалық парадигмадағы өзекті мәселелердің бірі – мәтінді бейімдеуге арналған. Сонымен қатар мәтін лингвистикасын зерттеуші ғалымдардың тұжырымдары мен ұстанымдары талданып, аналитикалық шолу жасалды. Қазіргі таңдағы мәтінді бейімдеу жолдары талқыланды. Соңғы жиырма-отыз жыл ішінде тіл білімінің бұл бағытына деген қызығушылық шетелдік және отандық ғалымдардың назарын ерекше аударды. Осыған орай осы мақалада зерттеушілердің еңбектеріне аналитикалық шолу ұсынылды. Мақалада жалпылау, салыстыру, талдау, редукция және басқа әдістер қолданылды. Сонымен қатар қазіргі уақытта дамып келе жатқан мәтін лингвистикасының бірнеше бағыты қарастырылды. Мақаланың зерттеу нәтижелері және талқылау бөлімінде «Таза бұлақ» әңгімесінің бастапқы үш сөйлемінің бейімделген нұсқасы берілді. Редукция әдісі арқылы түпнұсқа мәтінді екіншілік мәтін етіп бейімдеп беруге болатындығы көрсетілді. Түпнұсқа мәтін мен екіншілік мәтін арасындағы байланыс талданды. Мәтінді бейімдеу үдерісіндегі негізгі бағыттардың бірі – оны тілдік деңгейге сәйкестендіре беру, бұл қазіргі таңда аса өзекті мәселе болып отыр. Өйткені оқырман екінші тілді меңгеру барысында өзінің деңгейіне сай лексикалық бірліктерді игеру арқылы тіл үйренуге деген ынтасын арттыра алады. Осыған байланысты мақалада тіл үйрету үдерісінде мәтінді бейімдеудің маңызы қарастырылды.

1. Ахметова М.К. Мәтін лингвистикасы: оқу-әдістемелік құрал. – Орал: Ағартушы, 2008. – 148 б.

2. Бахтин М.М. Проблема текста в лингвистике, филологии и других гуманитарных науках. Эстетика словесного творчества. – Москва, 1979. – 281 с.

3. Брыгина А.В. Лингвистические принципы адаптирования художественного текста: дис. … к.филол.н., 10.02.01. – Москва, 2004.

4. Вейзе А.А. Чтение, реферирование и аннотирование иностранного текста. – Москва: Высшая школа, 1985. – 127 с.

5. Гальперин И.Р. Текст как объект лингвистического исследования. – Москва: Наука, 1981. – 139 с.

6. Ионова, С.В. Аппроксимация содержания вторичных текстов: дис. … к.филол.н., 10.02.19. – Волгоград, 2006.

7. Қалиев Ғ. Тіл білімі терминдерінің түсіндірме сөздігі. – Алматы: Сөздік-Словарь, 2005. – 400 б.

8. Лингвистический энциклопедический словарь. – Москва: Советская энциклопедия, 1990. – 682 с.

9. Мырзабек Б.М., Мамбетова М.К. Мәтін лингвистикасы: жалпы шолу және өзекті мәселелер // ҚазҰУ Хабаршысы. Филология сериясы. – 2023. – №4(192).

10. Оразбаева Ф.Ш. Тілдік қатынас: теориясы мен әдістемесі. Оқу құралы. – Алматы: Ы. Алтынсарин атындағы Қазақтың білім академиясының Республикалық баспа кабинеті, 2000. – 208 б.

11. Первухина С.В. Структурно семантические и дискурсивнопрагматические характеристики адаптированного текста: дис. … к.филол.н., 10.02.19. – Ростов-на-Дону, 2015.

12. Смағұлова Г. Көркем мәтін лингвистикасы: оқулық. – Алматы: Алматы қаласы әкімдігі «Тіл» оқу-әдістемелік орталығы, 2010. – 148 б.

13. Хэллидей М.А.К. Место функциональной перспективы предложения (ФПП) в системе лингвистического описания // В кн.: Новое в зарубежной лингвистике. Вып. VIII. – Москва, 1978. – 139 с.

14. Шмидт З.Й. «Текст» и «история» как базовые категории // В кн.: Новое в зарубежной лингвистике. Вып. VIII. – Москва, 1978. – 91 с.

15. Halliday, М.А.K. Language Structure and Language Function in New Ho rizons in Linguistics. London, 1974. 145 p.

16. Hartmann, P. Text als Linguistisches Objekt. In: Beitrage zur Textlinguistik. München, 1971. P. 9-29.

17. Verschueren, J. Adaptability and meaning potential. Paper presented at the 20th International Congress of Linguists: The Dynamics of Language, Cape Town, 2-6 July 2018. UCT Press. P. 93-109.