Қазіргі қазақ киносының тілі: әлеуметтік лингвистикалық мәселелер

Мақалада қазіргі қазақ киносы тілінің әлеуметтік лингвистикалық ерекшеліктері сараланып, қазақ тілінің кино индустриясындағы көрінісі мен рөлі ғылыми тұрғыдан сипатталады. Зерттеу мақсаты – қазақ киносының тіліне тән аралас тілдік құрылымдар (код араластыру, сленг, жаргон, пиджиндену, креолизация) мен олардың ұлттық тіл саясатына, қазақ тілінің қоғамдық беделіне ықпалын анықтау. Кино тілінің тілдік нормалардан ауытқуы тіл тазалығына, аудиториямен эмоционалды байланысқа және жастардың тілдік идентификациясына тікелей әсер етеді. Мақалада комедиялық және драмалық жанрдағы жиырмадан астам фильм тілдік корпус ретінде қарастырылып, олардың ішіндегі код ауыстыру жағдайлары, грамматикалық құрылым бұзылулары, лексикалық гибридтер мен бейпіл сөздердің үлесі контент-талдау арқылы нақтыланды. Мақаланың өзектілігі: қазақ киносы ұлттық мәдениеттің маңызды бөлігі болып табылады. Оның тілдік қолданыстары көрерменнің тілді қабылдауына және қазақ тілінің дамуына тікелей әсер етеді. Қазіргі замандағы жаһандану үрдісі мен шетелдік мәдени ықпалдың күшеюі ұлттық тілдің сақталуы мен дамуында жаңа мәселелерді туындатып отыр. Осы орайда қазақ киносының тілі тек шығармашылық құрал емес, сонымен бірге тіл саясаты мен мәдениетті сақтаудың негізгі элементі ретінде қарастырылады. Мақала нәтижелері кино саласындағы сценаристер, режиссерлер мен тіл мамандары үшін пайдалы бола алады. Қазақ киносындағы тілдік қолданыстарды талдау нәтижелері қазақ тілінің мәртебесін көтеру, оны сақтау және дамыту стратегияларын әзірлеуде қолданылуы мүмкін. Сондай-ақ бұл зерттеу қазақ киносына қызығушылық танытатын студенттер мен зерттеушілер үшін оқу материалы ретінде пайдалы болмақ. Бұл зерттеу қазақ тілінің кино арқылы жаңғыру мүмкіндігін арттыруға, сондай-ақ тілді идеологиялық және мәдени репрезентация құралы ретінде дамытуға бағытталады.

1. Абасилов А. Әлеуметтік лингвистика. Оқу құралы/ А. Абасилов. – Алматы: Palitra Press, 2016. – 250 б.

2. Абикеева Г.О. Кино как ведущая креативная индустрия Казахстана // Central Asian Journal of Art Studies. – 2022. – №1. – С. 54-66.

3. Әлеуметтік лингвистика терминдерінің сөздігі. Словарь социолингвистических терминов. 2-басылымы, өңделген / Э.Д. Сүлейменова, Н.Ж. Шәймерденова, Ж.С. Смағұлова, Д.Х. Ақанова. – Алматы, 2020. – 400 б.

4. Ержанов Ә. Отрицательные отзывы настраивают на борьбу. The Village Kazakhstan. (2021, 24 қараша). [Электронды ресурс] Дата обращения: 22 мая 2021. https://www.the-village-kz.com/village/city/city-interview/9345-rezhisser-adilhan-erzhanov-otritsatelnye-otzyvy-nastraivayut-na-borbu

5. Теоретические проблемы социальной лингвистики. – Москва: Наука, 1981. – С. 301-312.

6. Bakker, P. A Language of Our Own: The Genesis of Michif, the Mixed Cree-French Language of the Canadian Métis. Oxford University Press, 1997.

7. Bell, A. Back in style: Reworking audience design. In P. Eckert & J. R. Rickford (Eds.), Style and sociolinguistic variation. P. 139-169). Cambridge University Press, 2001.

8. Bickerton, D. Roots of Language. Karoma Publishers, 1981.

9. Bourdieu, P. Language and symbolic power (J. B. Thompson, Ed.; G. Raymond & M. Adamson, Trans.). Cambridge: Polity Press, 1991.

10. Cameron, D. Performing gender identity: Young men’s talk and the construction of heterosexual masculinity. In S. Sarangi & M. Coulthard (Eds.), Discourse and social life (P. 80-94). London: Longman, 2000.

11. DeGraff, M. Linguists’ most dangerous myth: The fallacy of Creole Exceptionalism. Language in Society, 34(4), 2005. P. 533–591.

12. Fairclough, N. Media discourse. London: Edward Arnold, 1995.

13. Fishman, J.A. The sociology of language: An interdisciplinary social science approach to language in society. Rowley, MA: Newbury House, 1972.

14. Higson, A. The limiting imagination of national cinema. In M. Hjort & S. Mackenzie (Eds.), Cinema and nation. P. 57–68. London: Routledge, 2000.

15. Hodson, J. Dialect in film and literature. London: Palgrave Macmillan, 2014.

16. Holm, J. An introduction to pidgins and creoles. Cambridge: Cambridge University Press, 2000.

17. Mufwene, S.S. The Ecology of Language Evolution. Cambridge University Press, 2001.

18. Wierzbicka, A. Understanding cultures through their key words: English, Russian, Polish, German, and Japanese. Oxford: Oxford University Press, 1997.