Ескі кітаби лексика: араб және парсы сөздерінің жаңғыру әлеуеті

   Қазіргі қазақ тілінің сөздік қоры неологизмдер мен өзге тілдерден енген сөздермен ғана емес, көнерген, ескі кітаби сөздердің пассив қордан актив қорға өтіп, қайта жаңғыруымен толығып жатыр. Тәуелсіздік алған жылдардан бастап бұрынғы мағынасына жаңа мағына үстеген, қайта жаңғырған ескі кітаби лексикалық бірліктер бұқаралық ақпарат құралдары тілінде жиі кездесе бастады. Отандық және шетелдік тіл білімінде араб, парсы сөздеріне қатысты бірқатар ғылыми еңбектер мен мақалалар арналған, алайда ескі кітаби араб, парсы сөздерінің қайта жаңғыруы туралы зерттеулер әлі де жеткіліксіз.

   Осыған орай біздің зерттеуіміздің мақсаты – қазіргі қазақ тіліндегі ескі кітаби араб және парсы сөздерінің қазіргі қазақ тіліндегі семантикалық өзгерісі мен қайта жаңғыруын талдау.

   Аталмыш мақалада ескі кітаби араб және парсы сөздерінің семантикалық өзгерістері, атап айтқанда, олардың жаңғыруына ықпал ететін себептер, тарихи-құрылымдық ерекшеліктері, қалыптану үдерісі, түрлі ғылым салаларындағы қолданыстары қарастырылады. Практикалық маңыздылығы. Зерттеу нәтижелері кірме араб және парсы лексикасының теориялық негізін кеңейтуге ықпал етеді, лексикографиялық жұмыстарды жетілдіруге үлес қосады, қазақ тілі мен әдебиеті пәні бойынша оқу бағдарламалары мен оқулықтарды, ЖОО-да тіл тарихы, лексикология салалары бойынша оқылатын дәрістер мазмұнын жаңа тілтанымдық ақпараттармен толықтыруға мүмкіндік береді.

1. Айдарбек Қ. Қазақ терминологиялық аталымының ономасиологиялық аспектісі : филол. ғыл. докт. … автореф. – Алматы, 2009. – 58 б.

2. Алмазова Л.И. Влияние дореволюционной исламской риторики на формирование современного татарского языка религии (кейс-стади) // Исламоведение, 2018. – № 9 (3). – С. 88-101.

3. Андрейченко У. Возрожденная лексика русского языка в пространстве и времени культурного контекста // Болгарская русистика. 2007. – Т. 2. – № 3. – С. 33.

4. Әбілқасымов Б. XIX ғасырдың екінші жартысындағы қазақ әдеби тілі. – Алматы: Ғылым, 1982. – 224 б.

5. Баранов Х.К. Большой арабско-персидский словарь. – Москва: Живой язык, 2006. – 456 c.

6. Геращенко М.Б., Шипицына Г.М. Лексикографическое отражение динамических процессов в лексике русского языка // Вопросы журналистики, педагогики, языкознания. – 2010. – Т. 7. – № 18 (89). – С. 20-30.

7. Жиекбаева А.Б. Қазақ тіліндегі араб, парсы сөздерінің терминденуі. – Алматы: Қазақ университеті, 2014. – 168 б.

8. Қазақ әдеби тілінің сөздігі. Он бес томдық. 10-том. / Құраст.: М. Малбақов, Н. Оңғарбаева, А. Үдербаев және т. б. – Алматы, 2011. – 752 б.

9. Миллер Б.В. Персидско-русский словарь. – Москва: Государственное издательство инностранных и национальных словарей, 1960. – 668 c.

10. Пиязбаева А.Б., Дэвис Б.М. Неологизмы, появившиеся в лексиконе казахстанцев во время пандемии короновирусной инфекции // Tiltanym. – 2021. – № 4. – C. 60-71.

11. Рашидова Н.Б. Лексико-семантический анализ арабизмов сферы образования Узбекистана : дисс. ... докт. филос. (PhD) по филол. наукам. – Ташкент, 2021. – 184 с.

12. Рүстемов Л.З. Қазақ тіліндегі араб-иран кірме сөздерінің лексика-семантикалық ерекшеліктері. – Алматы, 1962. – 16 б.

13. Сыздықова Р. Қазақ лексикасындағы жаңа қолданыстар. Толықтырылған екінші басылымы. – Алматы: Ғылым, 1990. – 136 б.

14. Сыздықова Р. Қазақ тіліндегі ескіліктер мен жаңалықтар. Ғылыми танымдық зерттеу. – Алматы: Арыс, 2009. – 272 б.

15. Уәли Н. Қазақ сөз мәдениетінің теориялық негіздері. Монография. – Алматы: Қазақ тілі, 2021. – 424 б.

16. Шипицына Г. М., Геращенко М. Б. Почему в активное употребление возвращаются старые слова // Мир русского слова. – 2010. – № 4. – С. 13-18.

17. Шмелев Д.Н. Проблемы семантического анализа лексики. – Москва: Наука, 1973. – 120 с.