Жаһандану және цифрлық трансформация жағдайындағы қазақ тілі: тілдік өзгерістер

   Қазіргі таңда жаһандану барысы мен цифрландыруға қатысты үдерістер жылдам жүруіне байланысты тілде де өзгерістер орын алып жатыр. Қоғамда болып жатқан құбылыстардың барлығы дерлік тілде көрініс табады. Мақалада жаһандану процесі мен цифрлық трансформация жағдайында орын алған қазақ тіліндегі тілдік өзгерістер әлеуметтік лингвистикалық аспектіде қарастырылады.

   Мақаланың мақсаты жаһандану процесінің және Қазақстанды цифрландыру жұмыстарының мемлекеттік тілге әсерін, социолингвистикалық ерекшеліктерін анықтау болып табылады.

   Жұмыстың материалдары ретінде мемлекеттік сайттардағы: еgov.kz, astanahub.com, primeminister.kz, elicense.kz қазақ тіліндегі мәтіндер, жаңа тілдік бірліктер, ауызекі тілде кездесетін жаңа тілдік қолданыстар алынды. Аталған жұмыста цифрландыру нәтижесінде пайда болған тілдік өзгерістерді түсіну және талдау, сондай-ақ жаһандану және технологиялық прогресс жағдайында қазақ тілін сақтау және дамыту жолдарын іздеу сияқты проблемалар қарастырылды. Аталған мақалада қазіргі жаһандану әлемінің негізгі даму үрдістері және олардың қазақ тілінің дамуына әсерін анықтауға талпыныс жасалды, бұл қазіргі қоғамдағы тілдік процестер динамикасының бағыт-бағдарын түсінуге мүмкіндік береді.

1. Айтымбетов Н., Набиева, Л. Қазіргі қазақстандық жастардың саяси мәдениетінің өзгеруіне цифрлы технологиялардың ықпалы. – 2023. – 81. – Б. 158-169.

2. Акынова Д.Б. Казахско-английские языковые контакты: кодовое переключение в речи казахов-билингвов : дисс… докт. философии (PhD). – Астана, 2014. – 227 с.

3. В Казахстане появится национальная ИИ-модель. Что для нее нужно? // profit.kz [Электронный ресурс]. – URL: https://profit.kz/news/68092/V-Kazahstane-poyavitsya-nacionalnaya-II-model-Chto-dlya-nee-nuzhno/ (Дата обращения 20. 09. 2024).

4. Жаркынбекова Ш.К., Чернявская В.Е. Казахско-русское смешение кода: метакоммуникативная перспектива // Вестник Санкт-Петербургского университета. Язык и литература. – 2022. 19(4): – C. 780-798. doi: 10.21638/spbu09.2022.408

5. Исаев М.К. Билингвальное образование: вызов времени // Русский язык и литература в казахской школе. – 2004. – № 3. – С. 3-6.

6. Карлинский А. Взаимодействие языков: билингвизм и языковые контакт. – Алматы, 2011. – 246 с.

7. Кенжебаева А.К. Билингвизм как социальный феномен: казахский контекст // Вестник КазНУ. Серия Филология. – 2015. – C. 82-94.

8. Қазақстан Республикасындағы тіл саясаты мәселелері бойынша әлеуметтік және аналитикалық зерттеулер / Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігінің Тіл саясаты комитеті, «EcoVid» ЖК. Астана, 2023 жыл, 131 б.

9. Ормаханова Е.Н. Особенности языковых средств ролевых моделей в цифровой журналистике Казахстана // Tiltanym. – 2023(3). – С. 127-134. doi:: 10.55491/2411-6076-2023-3-127-134

10. Cерикбаева А. (a) Цифрлық Қазақстан үдерісінің қазақ тіліне әсері // Bulletin of the Karaganda university. Philology series. – 2022(4). – Б. 124-129.

11. Серикбаева А. (b) Қазақстанды цифрландырудағы мемлекеттік тілдің әлеуметтік-лингвистикалық ерекшеліктері // Tiltanym. – 2023(3). – Б. 184-191. doi: 10.55491/2411-6076-2023-3-184-191

12. Сулейменова Э.Д. Макросоциолингвистика. – Алматы: Қазақ университеті, 2011. – 404 с.

13. Хасанов Б. Тілдік қатынас негіздері. – Алматы, 2006.

14. Androutsopoulos J. Localizing the Global on the Participatory Web. In N. Coupland (ed.) The Handbook of Language and Globalization. Malden, MA: Wiley-Blackwell, 2010. P. 203-231.

15. Anis J. Neography: Unconventional spelling in French SMS text messages. In B. Da-net and S. C. Herring (eds.). 2007. P. 87-115.

16. Bailey D.C. Lingua Francas in the United States: A Study of Contact and Communication, 2006.

17. Baron, N.S. Always on: Language in an Online and Mobile World. Oxford: Oxford University Press, 2008.

18. Fazylzhanova А., Serikbayeva, А. The kazakh lexicon of the virtual communication // Вulletin of National Academy of Sciences of the Republic of Kazakhstan. 2019. Vol. 4. No. 380. P. 141–146. 10.32014/2019.2518-1467.102.

19. Gregorich S. Business English as a Lingua Franca: A Global Perspective. 2018.

20. IrbisGPT. Как устроена первая нейросеть на казахском языке [Электронный ресурс]. – URL: https://the-tech.kz/irbisgpt-kak-ustroena-pervaya-nejroset-na-kazahskom-yazyke (Дата обращения 16. 08. 2024)

21. Jenkins J. The Phonology of English as an International Language. Oxford University Press, 2000.

22. Richler H. Global mother tongue: The eight flavours of English. Montreal, 2007. 169 p.