М. ЖҰМАБАЕВТЫҢ «ТУҒАН ЖЕР» ӨЛЕҢІНІҢ АУДАРМАСЫ: ЛИНГВИСТИКАЛЫҚ ЖӘНЕ МӘДЕНИ АСПЕКТІЛЕР

Мақалада М. Жұмабаевтың «Туған жер» өлеңіндегі көркемдік-бейнелеу құралдары мен олардың орыс, түрік тілдерінде екі нұсқадағы аудармалары лингвомәдени тұрғыдан қарастырылады. Көркемдік-бейнелеу құралдары кез келген көркем туындының негізгі әсемдеу элементтері болып табылады және автордың өзіндік стилін көрсетеді. Кейде көзге бірден түсетін эксплицитті, кейде астарлы имплицитті семантикаға ие көркемдеу құралдарының оқырманға әсер ету әлеуеті өте жоғары. Сол себепті аудармашыға поэзияны түпнұсқадағыдай толыққанды тәржімелеу қиынға соғады. М. Жұмабаевтың поэзиясы қазақ әдебиетінің құнды қазынасы және әлемнің әртүрлі тілдеріне аударылып келеді. Алайда аударма сапасы мен конструктивті сыны бір жолға қойылмаған, жүйелі зерттеу нысанына айналмаған. Сондықтан аталмыш мақалада ақынның «Туған жер» өлеңіндегі көркемдік-бейнелеу құралдарын іріктеп, атқарып тұрған функционалды-когнитивтік қызметін интерпретациялап, түпнұсқа/аударма жұбында бір-біріне туыстығы жоқ екі орыс және екі түрік тіліндегі аударма нұсқаларында семантика-құрылымдық салыстырмалы талдау жасауды мақсат еттік. Зерттеу жұмысының методологиялық негізі аударматану саласындағы озық, заманауи зерттеу еңбектерінен құрылды. Талдау нәтижесінде қазақ тілінен түрік, орыс тілдеріне аудару барысында қолданылған аударма амалдары мен стратегиялары және олардың түпнұсқаға әсері, артық-кем тұстары, аудармашының гендерлік тілдік тұлғасының аудармаға әсері мен жалпы поэтикалық аударма заңдылықтары тұжырымдалды.

1. Жумабаев М. Стихи, проза и литературные исследования. – Петропавловск, 2006. – 321 c.

2. Жумабаев М. Пророк. Стихи, поэмы, рассказ. – Астана: Аударма, 2010. – 368 c.

3. Карагулова Б.С., Мухтарова С.С., Койлыбаева Р.К. Аудармадағы сөзтаңдау (трансформация) мәселесі // Tiltanym. – 2024. – №2. – Б. 140-149. https://doi.org/10.55491/2411-6076-2024-2-140-149

4. Ali, M., Saleh, A. A conceptual framework for translating deictic expressions in literary texts. Journal of Tikrit University for Humanities, 25(12), 2018. P. 1-13. https://doi.org/10.25130/jtuh.25.12.2018.26

5. Al-Kadery, S. Translation of poetry: a study of translatability of pragmatic and cultural elements. World Journal of English Language, 14(4), 2024. P. 276-283. https://doi.org/10.5430/wjel.v14n4p276

6. El-Hameed, A. Translating cultural references: a cognitive approach to literary translation. Cdelt Occasional Papers in the Development of English Education, 78(1), 2022. P. 107-134. https://doi.org/10.21608/opde.2022.249933

7. Haroon, H. (2022) Exploring the translation of non-verbal behaviour in fiction into malay. Gema Online Journal of Language Studies, 22(1). https://www.researchgate.net/publication/358912781_Exploring_the_Translation_of_Nonverbal_Behaviour_in_Fiction_into_Malay

8. Madkour M. Linguistic levels of translation: a generic exploration of translation difficulties in literary textual corpus. International Journal of Applied Linguistics & English Literature, 5(6), 2016. doi:10.7575/aiac.ijalel.v.5n.6p.99

9. Mityagina V. and Volkova I. Localization in translation theory and practice: historical and cultural view (the case of fiction adaptation). SHS Web of Conferences, 69, 00129, 2019. https://doi.org/10.1051/shsconf/20196900129

10. Ozymai I. and Demydenko O. Semantic and functional features of translation of English military terms in fiction. Young Scientist, 10(86), 2020. https://doi.org/10.32839/2304-5809/2020-10-86-98

11. Sabrina A. The aesthetic-poetic translation analysis on toetyheraty’s poetry entitled ‘the moon is high’. Metathesis Journal of English Language Literature and Teaching, 2023. 7(2), P. 186-197 https://doi.org/10.31002/metathesis.v7i2.415

12. Tamir F. Mağcan Cumabayulı’nın şiirleri. Türkiye Türkçesine aktaran. Ankara, 1993. 338 s.