Қазақ және түрік тілдерінде ақпараттық технология терминдерін жасауда қолданылатын жұрнақтар

   Терминдер ұлт ғылымының, мәдениетінің, өнерінің ұғымдарын сипаттайды. Терминжасам әдістері семантикалық терминжасам, морфологиялық терминжасам, синтаксистік терминжасам, морфолого-синтаксистік терминжасам, терминологиялық алмасым секілді түрлерге жіктеледі. Зерттеу жұмысында морфологиялық әдіс арқылы жасалған терминдер қарастырылады. Әлем халықтарының тәжірибесінде туыстас тілдер арасында термин алмасу, ортақ терминологиялық қор құру арқылы арнаулы мақсаттар тілін кеңінен пайдалану тәжірибесі бар екені
белгілі.

   Мақаланың мақсаты – туыстас қазақ және түрік тілдерінің ақпараттық технология саласы терминологиясындағы терминдерді жасауда қолданылатын жұрнақтарды зерделей келе, ортақ терминқор қалыптастыруға үлес қосу.

   Ортақ терминқор қалыптастыруда екі тілдің қандай мүмкіншіліктері бар екенін, компьютер терминдерін жасауда қандай ортақ жұрнақтар қолданылғандығын анықтау. Зерттеу жұмысында әр жұрнаққа сипаттама жасалып, атқаратын функцияларына анықтама берілді. Сондай-ақ сол жұрнақтар арқылы жасалған терминдер көрсетілді. Терминдерге жүргізілген талдау нәтижесінде екі туысқан тілге енген кірме сөздердің шыққан тегі анықталып көрсетілді. Осы уақытқа дейінгі зерттеулерде қазақ тілі мен түрік тілінің ақпараттық технология саласындағы терминдері морфологиялық аспектіде толық қарастырылмады. Мақалада осыған дейін түркі тілдерінің терминологиясына қатысты жасалған зерттеу жұмыстарына шолу жасалды. Зерттеу жұмысы нәтижесінде қазақ-түрік тілдерінің компьютер терминдерін жасауда қолданылатын ортақ жұрнақтар, тек қазақ тілінде және тек түрік тілінде ғана қолданылатын жұрнақтар анықталды. Түркі тілдеріне тән және екі тілге де ортақ, ортақ түбір сөз арқылы жасалған терминдер анықталмады.

1. Айтбайұлы Ө. Қазақ тіл білімінің терминологиясы мәселелері. – Алматы: Абзал-Ай, 2013. – 400 б.

2. Алдашева Қ. Жаңа сөздердің менталды лексикадағы кумуляциясын зерделеу: өзектілік және қажеттілік. Абай атындағы ҚазҰПУ хабаршысы. Филологиялық ғылымдар сериясы, 2020. – № 2 (72). – 117-125-бб.

3. Бегимова Г.А. Дипломатиялық терминдер: таным және мағына (қазақ және түрік тілдерінің материалдары негізінде). – Алматы: Қазақ университеті, 2012. – 116 б.

4. Гринев-Гриневич С.В., Сорокина Э.А., Молчанова М.А. Еще раз к вопросу об определении термина // Вестник Российского университета дружбы народов. Серия: Теория языка. Семиотика. Семантика, 2022. – Т. 13. – No 3. – С. 710-729. doi: 10.22363/2313-2299-2022-13-3-710-729

5. Қазақша-орысша, орысша-қазақша терминологиялық сөздік. Информатика және есептеуіш техника / жалпы ред. басқ. М.Б. Қасымбеков. – Алматы: «Қазақпарат» баспа корпорациясы, 2014. – 452 б.

6. Құрманбайұлы Ш. Терминтану. – Астана, 2009. – 235 б.

7. Құрманбайұлы Ш. Қазақ терминологиясы. – Алматы: Сардар, 2014. – 952 б.

8. Құрманбайұлы Ш., Исақова С., Мизамхан Б. Қазақ тілінің кірме сөздер сөздігі. – Алматы: Ұлттық аударма бюросы қоғамдық қоры, 2019. – 596 б.

9. Мамаева Г. Түбі бір түркі терминдері // ЕҰУ хабаршысы, 2019. – № 3 (128). – 129-136-бб.

10. Түркі тілдерінің терминжасамы. – Астана: Ғылым, 2018. – 371 б.

11. Шайқұлова А. Ақпараттық технология саласында терминдік қорды жетілдіру және тәжірибеде қолдану мәселелері. Терминологиялық хабаршы. – Нұр-Сұлтан, 2020. – № 2 (59). – 97-111-бб.

12. Ысқақов А. Қазіргі қазақ тілі. Морфология. – Алматы: Ана тілі, 1991. – 384 б.

13. Ысқақұлы Д. Түркілік ортақ термин негіздері. – Алматы, 2014. – 157 б.

14. Akalın H.Ş. Bilgisayar Terimleri Karşılıklar Kılavuzu. – Ankara: TDK Yay., 2013. – 256 s.

15. Antonova-Ünlü E., Sağın-Şimşek Ç. The use of verbal morphology in Turkish as a third language: The case of Russian-English-Turkish trilinguals // International Journal of Bilingualism, 2015. № 19(3). – P. 347-362.

16. Cabre, T.M. (1999) Terminology theory, methods and applications. John Benjamins publishing company Amsterdam/Philadelphia, 248 p. (in English)

17. Harper D. Online etymology dictionary. URL: https://www.etymonline.com/

18. Karaman B.I. Terim oluşturma yöntemleri // Türk Dili Araştırmaları Yıllığı – Belleten, 2009. №57 (2). – S. 45-59.

19. Karaman B. Ataturk and the Turkish Term Revolution: The (Re)-Turkification of Geographical Terms // Bilig, 2014. № 69. – P. 89-126.

20. Korkmaz Z. Türkiye Türkçesi Grameri: (Şekil Bilgisi). 3 bsk. – Ankara: Türk Dil Kurumu, 2009. – 1344 s.

21. Major T., Mayer C., Eziz G. Disentangling words, clitics, and suffixes in uyghur. Languages, 2023. № 8(3). – 203 p.

22. Minsafina A. Çağdaş türk dillerinde ortak terminoloji geliştirme imkân ve yöntemleri, Doktora tezi. Istanbul, 2020. – 316 s.

23. Naskali E.G. Türk dünyası gramer terimleri kılavuzu. – Ankara,1997. – 190 s.

24. Nişanyan S. Turkish etymological dictionary. URL: https://www.nisanyansozluk.com/

25. Ozola-Ozolina L., Svike S. Latvian environmental term purvs: Problems and solutions in Latvian-English-Latvian translations of helonyms // Studies about Languages, 2023. № 42. P. 80-92.

26. Pilav S. Terim sorunu ve eğitim öğretimde terimlerin yeri ve önemi // Kastamonu Eğitim Dergisi, 2008. – № 16 (1). – S. 267-276.

27. Şerifoğlu Y. Türkiye türkçesinde isimleri sifat yapan eklerin durumlari üzerine bir inceleme ve yeni bir terim önerisi // Türük Uluslararası Dil Edebiyat ve Halk Bilimi Araştırmaları Dergisi, 2015. №1 (6). – S. 71-78.

28. Tümer A.E., Ünsaçar F. Bilişim teknolojileri alanindaki terimlere internet aracılığıyla türkçe karşılıklarının bulunması // Selçuk-Teknik Dergisi, 2011. № 10(1). – S. 108-116.

29. Zülfikar H. Terim sorunları ve terim yapma yolları. – Ankara, 1991. – 213 s.