ҚАЗАҚ ЖӘНЕ ТҮРІК ПАРЕМИЯЛАРЫНЫҢ ЛИНГВОСИНЕРГИЯСЫ

Мақала қазақ және түрік паремиологиялық қорының өзіне тән ерекшеліктерін зерттеуге арналған. Бұл зерттеудің мақсаты – қазақ және түрік мақал-мәтелдерінің өзара синергиялық байланысын, олардың ортақ және ерекше белгілерін анықтау. Зерттеу мақсатын іске асыру үшін ғылыми теориялық зерттеу әдістері қолданылды. Қазақ тіліндегі 340, түрік тіліндегі 309 паремиялық бірлік аясында талдау жүргізілді. Бұл зерттеу нәтижесінде автор қазақ және түрік мақал-мәтелдерінің когнитивтік, этнолингвистикалық, прагматикалық, синергетикалық аспектілері бойынша белгілі бір ұқсастықтар мен айырмашылықтар кешені бар деген қорытындыға келді. Жеке логикалық бірлік, тілдік құбылыс, қоршаған дүниені көркем қабылдау нысаны ретінде қарастырылатын паремиялардың синергиялық байланысы, олардың қазіргі шығыс мәдениетіндегі ерекше рөлі талданды. Ұлт менталитетінің, оның дүниетанымы мен қоршаған әлемге қатынасын көрсететін паремияларды жеке тілдік бірлік ретінде зерттеу маңызды. Әрбір ұрпақтың ата-бабасының ұлттық, дәстүрлі, мәдени, тұрмыстық, этникалық көзқарасын жаңғыртуға шақыруы ұсынылған тақырыптың өзектілігін дәйектейді. Қазақ-түрік паремиологиялық қорын лингвосинергиялық аспектіде зерттеу, қыпшақ және оғыз топтарына жататын паремиялардың жалпы және ерекше белгілерін талдау, қазақ-түрік паремиологиялық қорының лексемаларына статистикалық-семантикалық талдау жасау зерттеудің өзіндік ерекшелігі мен жаңалығын көрсетеді.

1. Адамбаев Б. Мақал-мәтелдің ұлтаралық сипаты // Қазақ ССР ҒА Хабарлары, Тіл-әдебиет сериясы, 1974. – №1.

2. Антонова Е.Н. Паремиология без границ: монография. – Москва: РУДН, 2020. – 244 с.

3. Гафарова А.С. Пословицы VS поговорки // Филологические науки. Вопросы теории и практики. – Тамбов: Грамота, 2017. – № 11(77): в 3-х ч. – Ч. 2. – C. 54-57.

4. Гвоздев В.В. О структурно-семантических особенностях текста пословиц (на материале французского языка) // Сборник научных трудов. МГПИИЯ им. М.Тореза. – Москва, 1979. – С. 186-197.

5. Дандис А. О структуре пословиц // Паремиологический сборник. – Москва: Наука, 1978. – 320 с.

6. Динаева Б.Б. Қазақ мақал-мәтелдерінің прагма-когнитивтік аспектісі: монография. – Астана, 2013. – 160 б.

7. Елубай А. Концептуалды оқыту мен тәрбие: қазақ және түрік тілдеріндегі әйелге қатысты мақал-мәтелдер // Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының Хабаршысы. – №6 (400). – 2022. – Б. 45-60.

8. Камбарова М.А. Семантические характеристики пословиц казахского языка с базовой лексемой «человек» // Tiltanym, №4 (92). – Алматы, 2023. – С. 45-55.

9. Корнилов О.А. Языковые картины мира как производные национальных менталитетов. – Москва: КДУ, 2011. – 350 с.

10. Қайдар Ә. Қазақ этнолингвистикасы // Қазақ тілінің өзекті мәселелері. – Алматы, 1998. – 304 б.

11. Манкеева Ж. Қазақ тіліндегі этномәдени атаулардың танымдық негіздері. – Алматы: Жібек жолы, 2008. – 356 б.

12. Манкеева Ж. Қазақ сөзінің синергиясы. – Алматы: Қазақ университеті, 2021. – 272 б.

13. Пихтовникова Л.С. Прагмалингвистика и лингвопоэтика малых форм и синергетика дискурса (одно из направлений Хаковской лингвистической школы, германские языки) // Актуальные проблемы филологии: языкознание, переводоведение, методика преподавания филологических межвузов. науч. конф., 28-29 мая 2010 г.: тезисы доп. − Мариуполь: ПГТУ, 2010. − С. 14-18.

14. Пихтовникова Л.С. Стилистика и синергетика дискурса. − Х.: Константа, 2005. − С. 29-35.

15. Салимова Л.М. Теория языковой личности: современное состояние и перспективы исследования // Вестник Башкирского университета. Серия Филология и искусствоведение. – 2012. – №3. – С. 1514-1517.

16. Aksoy O. Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. – Istanbul, 2007. – 219 s.

17. Başgöz İ. The Horse does the Work, the Hero Boasts: the Seven-Century Life of a Turkish Proverb // Proverbium, Vol. 11, 1994. – P. 47-57.

18. Bеğеnmеz M. Аtаsözlеrіndе Günlük Hаyаt. – Yаyımlаnmаmış Yüksеk Lіsаns Tеzі, Аfyоn Kосаtере Ünіvеrsіtеsі Sоsyаl Bіlіmlеr Еnstіtüsü. Аfyоn Kаrаhіsаr, 2013.

19. Çobanoğlu Ö. Turk Dunyası Ortak Atasözleri Sözlugü. – Ankara: AYK Atatürk Kültür Merkezi Baskanlığı, 2004. – 558 s.

20. Dilek I. Altay Turklerinin Atasözleri. – Turk Dunyasi Dil ve Edebiyat Dergisi. – Ankara, 1996. – 450 s. Gönеn S. Türklеrіnіn mаnzum аtаsözlеrі üzеrіnе bіr аrаştırmа. – Kоnyа, 2006. – 729 s.

21. Gönеn Ö. Türk аtаsözlеrіndе sözlü іlеtіşіm unsurlаrının sunumu. – İzmіr, 2022. – 339 s.

22. Gürsu U. Kаzаk Türkçеsі vе Türkіyе Türkçеsіndеkі аtаsözlеrіnіn kаrşılаştırmаlı оlаrаk іnсеlеnmеsі. – İstаnbul, 2009. – 1608 s.

23. Hasan H. Makedonya ve Kosova Turklerinde Kullamlan Atasozleri ve Deyimler. – Ankara: Türk Dil Kurumu, 1997. – 120 s.

24. Muallimoglu N. Turkish Delights A Treasury of Proverbs and Folk Saying. – Istanbul, 1990.

25. Taş H. Erzurum'da kullanılan atasözleri ve deyimler. Türk Dil Kurumu. – Ankara, 1995, №525. – S. 1025-1032.

26. Torun Y. Dokuztekne Köyü'nden Derlenen Atasözleri ve Deyimler Üzerine Bir İnceleme. – Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. – Adana, 2002. – S. 185-192.

27. Yanar А. Hayvan Motifli Atasözleri ve Deyimlerimiz. – Ankara: Parana Yayınları, 2023. – 389 s.