«ҚҰРУ/ЖОЮ» СӨЗДЕРІНІҢ ДИХОТОМИЯСЫ: КОГНИТИВТІК ЖӘНЕ ҚҰРЫЛЫМДЫҚ-СЕМАНТИКАЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРДІ ЗЕРТТЕУ

Соңғы кездері ғылымда құрылымы әртектес тілдерді салыстыра зерттеу өзектілігі еш кеміген емес. Сондай ғылыми жіті назарды аударатын мәселенің бірі ағылшын және орыс тілдеріндегі «құру/жою» дихотомиясына қатысты туындап отыр. Аталған саланы зерттеушілер «құру/жою» дихотомиясын адамның танымы мен мінез-құлқын терең түсіну тұрғысынан зерттеуге басымдық беріп келеді. Бұл дихотомия когнитивтік және құрылымдық-семантикалық аспектілерді қамтиды, олардың әрқайсысы танымдық тұрғыдан ақпарат беруде мол мүмкіндікке ие. Когнитивтік тұрғыдан ол қиял, шығармашылық, когнитивтік бейімділік сияқты процестерді, сондай-ақ есте сақтау, зейін және қабылдау сияқты механизмдерді қамтиды. Құрылымдық-семантикалық тұрғыдан ол «құру/жою» құрылымдарының мәні мен қолданылуын анықтайтын тұжырымдамалық сипатқа ие болады. Мақалада ағылшын және орыс тілдерінде кездесетін «құру/жою» дихотомиясының беретін мәнін түсіндіру мақсатында екі тілдегі эмпирикалық материалдарға талдау жасалады, салыстырмалы мәні сипатталады. Зерттеу арқылы аталған құрылымның лингвистикалық, когнитивтік және құрылымдық аспектілері қарастырылып, аталған саладағы зерттеушілер мен ізденушілер еңбектеріне шолу жасалады. Сонымен қатар мақалада «құру/ жою» дихотомиясының когнитивтік және құрылымдық-семантикалық аспектілері, сондай-ақ олардың білім беру ортасында қолданылуы қарастырылады. Эмпирикалық зерттеулер бірлесе оқу, рефлексия, елестету ойыны және когнитивтік бейімділіктерді шешу білім беру тәжірибесіне оң әсер ететінін көрсетті. Осы нәтижелерді оқыту мен оқу процесіне енгізу арқылы оқушылардың сыни тұрғыдан ойлауы, есептерді шешу дағдылары, шығармашылық қабілеттері мен метатанымы артатыны анықталды.

1. Абаева М.К., Дмитрюк Н.В., Уфимцева Н.В. Исследовательский потенциал ассоциативной лексикографии: перспективы диахронических исследований в Казахстане. Tiltanym, 2024. №3. 72-84.

2. Апресян Ю.Д. Избранные труды. Т.II. Интегральное описание языка и системная лексикография. – Москва: Школа «Языки русской культуры», 1995. – 767 с.

3. Балли Ш. Общая лингвистика и вопросы французского языка // https://www.booksite.ru/fulltext/sharl/ (Қаралған күні 16.10.2023).

4. Виноградов В.В. Основные типы лексических значений слова // Избранные труды. Лексикология и лексикография. – Москва, 1977. – С. 162-189.

5. Кацнельсон С.Д. Типология языка и речевое мышление // http://superlinguist.ru/index.php?option=com_content&id=494:2010-11-08-10-37-32&catid=17:2009-11-23-13-41-08&Itemid=17 (Қаралған күні 16.10.2023).

6. Никитин М.В. Курс лингвистической семантики. – СПб.: РГПУ им. Герцена, 2007. – 819 с.

7. Перцов Н.В. Лингвистика. Поэтика. Текстология. – Москва: Языки славянской культуры, 2015. – 321 с.

8. Пименова М.В. Концепты внутреннего мира: дисс. ... доктора филол. наук. – Москва, 2001. – 494 с. Потебня А.А. Мысль и язык. – Киев: СИНТО, 1993. – 283 с.

9. Шмелев В.М. Теоретические основы переводческой деятельности. – Москва, 2000. – 210 с.

10. Шмелёв Д.Н. Современный русский язык. Лексика. – Москва: Наука, 2007. – 335 с.

11. Щерба Л.В. Языковая система и речевая деятельность. – Ленинград: Наука, 1974. – 428 с.

12. Askerova, M.J. Categories of Nominative Semasiology: Word, Meaning, Sign. In D.K. Batayev (Ed.), Social and Cultural Transformations in the Context of Modern Globalism» Dedicated to the 80th Anniversary of Turkayev Hassan Vakhitovich, vol 92. European Proceedings of Social and Behavioral Sciences. P. 105-111.

13. Bar, M., Biederman, I,. Subliminal visual priming. Psychol. Sci., 9(6). P. 464-468.

14. Carrick, M. Imagination at the heart of cognitive development. Retrieved from https://thespoke.earlychildhoodaustralia.org.au/imagination-heart-cognitive-development.

15. Dolan, R.J. Emotion, cognition, and behavior. Science, 298 (5596). P. 1191-1194.

16. Kanaar, N. Creation, Destruction, and the Tension Between: A Cautionary Note on Individuation in Tristan Egolf, W.G. Sebald, and Niall Williams. Master Thesis. 945. Retrieved from https://scholarworks.gvsu.edu/theses/945

17. Lohse, M.. Emotional priming depends on the degree of conscious experience. Neuropsychologia, Volume 128, May 2019. P. 96-102.

18. Marchetti, G. Attention and working memory: two basic mechanisms for constructing temporal experiences. Front Psychol. 2014; 5: 880. Retrieved from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4132481

19. Milkowski, M.. The False Dichotomy Between Causal Realization and Semantic Computation. Hybris. 38 ISSN: 1689-4286. P. 1-21.Retrieved from https://philarchive.org/archive/MIKTFD

20. Overgaard, M., Sandberg, K. Kinds of access: different methods for report reveal different kinds of metacognitive access. Philos. Trans. R. Soc. Lond. B Biol. Sci., 367(1594) (2012). P. 1287-1296.

21. Ramsoy, T.Z., Overgaard, M. Introspection and subliminal perception. Phenomenol. Cogn. Sci., 3(1), P. 1-23.

22. Sandberg, K. et al. Measuring consciousness: is one measure better than the other? Conscious. Cogn., 19(4), P. 1069- 1078.

23. Shepel, Y., Panchenko, O., Zirka, V., Fedina, O. The structural-semantic field of dichotomy “one’s own – alien” in the English language world picture. Linguistics and Culture Review, 5(S4). P. 84-101.

24. Wierzchoń et al. Different subjective awareness measures demonstrate the influence of visual identification on perceptual awareness ratings. Conscious. Cogn., 27. P. 109-120.

25. Windey, B., Vermeiren, A., Atas, A., Cleeremans, A. (2014) The graded and dichotomous nature of visual awareness. Philos. Trans. R. Soc. B, 369 (1641).