ТІЛ БІЛІМІНДЕГІ СИНКРЕТТІЛІК: СИНТАКСИСТІК АСПЕКТ

Синкреттілік әр ғылым саласының нысаны болып келді. Әсіресе оның эстетика, ӛнертану, мәдениеттану салаларындағы қасиеті мҥмкіндігінше зерделеуден ӛтті. Ал тіл біліміндегі қызметі барынша қайта сараптауды қалайды. Сондықтан да мақала авторы тіл біліміндегі синкреттілік мәселесін қозғайды. Мақаланың негізгі мақсаты – синкреттілік қҧбылысының морфологиялық қҧрылыммен қатар, синтаксистік қҧрылысқа да қатысты екендігіне назар аударту. Қазақ тіл біліміндегі тҧжырымдауларда синкреттілік бір салалы қҧбылыс деп танылып, синтаксистегі іздері назардан тыс қалып келеді. Осы жағынан келгенде, тақырыптың синтаксистегі кӛрінісін анықтау мақаланың ӛзектілігін танытады. Әрі теориялық қҧндылығын арттырады.

Бҧл мәселе тек қазақ тіл білімінде ғана емес, басқа тілдерде де жеке мәселе болып кӛтерілгендігі анық. Автор мҧны орыс, неміс, француз тілдері ғалымдарының тҧжырымдарымен дәлелдейді. Мақаладағы сӛйлемдік қҧрылыстың тарылу немесе кеңею жолындағы байланысу ерекшеліктері синкреттіліктің синтаксистік қызметіне басқа қырынан қарау қажеттігін айқындайды. Әсіресе, сӛйлемдер байланысындағы қҧбылыстар, атап айтқанда, тҧлғалық тҧрғыдан жай сӛйлемдік, пайымдауды жеткізу тҧрғысынан кҥрделі объектілік, болмаса керісінше, мәселелерді шешуге болатындығын кӛрсетіп берді. Және бҧл қазақ тіл білімі синтаксисінің жаңа бағыттағы қызметін айқындайды.

Мақалада тіл білімінің диахрондық сипатына да кӛңіл аударылған. Орыс және басқа да шетел ғалымдарының ой-пікірлері тақырыптың ӛткен ғасырлық деңгейде қалып қойғандығын кӛрсетеді. Бҧл кӛтеріліп отырған мәселенің әлі де маңызды екендігіне дәлел. 

Мақалада айтылған ой-қорытындылар тіл білімі саласының одан әрі дамуына ӛз ҥлесін қосады. Жҧмыс нәтижесін білім беру ҧйымдарында қолданудың практикалық маңызы бар. Ӛйткені кез келген тілдік бірлік жеткізуші мен қабылдаушының санасына жетуі қажет.

1. Ағманов Е. Қазақ тілінің тарихи синтаксисі. – Алматы, 1986. – 112 б.

2. Адмони В.Г. Синтаксис современного немецкого языка. – Л.,1973 стр.– 368 с.

3. Аманжолов С. Қазақ әдеби тілі синтаксисінің қысқаша курсы. – Алматы, 1994. – 320 б.

4. Вильгельм фон Гумбольдт. Избранные труды по языкознанию. – М., 1984. – 400 с.

5. Есенов Қ. Құрмалас сөйлем синтаксисі. – Алматы, 1995. – 136 б.

6. Жұбанұлы Қ. Қазақ тіл білімінің мәселелері / Құраст.: Ғ.Әнес. – Алматы, 2013. – 640 б.

7. Жұбанов Қ. Қазақ тілінің жоғарғы курсы: лекциялар желісі. – Алматы, 1999. – 112 б.

8. Золотова Г.А. Очерк функционального синтаксиса руского языка. – М., 1973. – 352 с.

9. Лингвистический энциклопедический словарь. – М., 1990. – 690 с.

10. Манкеева Ж. Қазақ тіл білімінің мәселелері. – Алматы, 2014. – 640 б

11. Мещанинов И.И. Проблемы развития языка. – Л, 1975. – 352 с.

12. Реферовская Е.А. Синтаксис современного французкого языка. – Л., 1969.– 238 с.

13. Скаличка В. Асимметричный дуализм языковых единиц. В книге: Парижскй лингвистический кружок. – М., 1967. – 238-245 c.

14. Томанов М. Түркі тілдерінің салыстырмалы грамматикасы. – Алматы, 1992. – 192 б.

15. Тіл білімі терминдерінің сөздігі. – Алматы, 2012. – 388 б.