КОНЦЕПТУАЛЬНОЕ ЗНАЧЕНИЕ НАИМЕНОВАНИЯ КРАСНОГО ЦВЕТА

В статье проведен понятийно-семантический анализ наименования красного цвета. Цель статьи –выявить концептуальное значение красного цвета в казахской культуре. Для достижения этой цели в статье был проведен анализ лексикографическими, концептуальными методами. Установлено, что красный цвет кроме окраски, является основным символом проявления метафизических понятий, исторических событий, является в поэтическом, эстетическом познании атрибутом омоложения, трудностей, вспыльчивости и др. Доказано, что слова, сочетающиеся со словом «красный», тщательно отбираются и обладают широким набором сочетаемости. Поскольку красный – один из самых насыщенных цветов, ему не присущи медлительность, слабость, сдержанность, напротив, было доказано, что он активно используется для изображения качеств быстроты, силы, нетерпения, гнева и резкости. Красный цвет активен в проявлении понятий опасности, волнения, страсти, силы, агрессии, а иногда и удачи. Это означает, что он имеет широкое применение в передаче не только эмоциональной, но и физиологической реакции. Поскольку красный – насыщенный цвет, то и его свойство удивлять окружающую среду отражается в языке таким же образом. Это было определено в результате концептуального анализа слова «красный». Определены лексическая, терминологическая, поэтическая, этнокультурная периферия слова «красный». Также были сопоставлены суждения, связанные с понятием «красный» в общечеловеческом и казахском познаний.

1. Аитова Н. (2005) Қазақ тіліндегі түр-түс атауларының когнитивтік семантикасы: филол. ғылым. канд. … дис.– Алматы, 2005. – 136 б.

2. Айтқазы С. (2011) Түр-түс концептісінің лингвомәдени табиғаты: филол. ғылым. канд. … дис. – Алматы,2011. – 184 б.

3. Ақкөзова А. (2004) Сапалық сын есімдердің семантикасы. – Алматы, 2004. – 154 б.

4. Аманжолов С. (2002) Қазақ тілі теориясының негіздері. – Алматы, 2002. – 368 б.

5. Ахметжанова Ф., Қайырбаева Қ. (2000) Түр-түске байланысты тұрақты сөз тіркестері. – Өскемен, 2000. – 88 б.

6. Жарқынбекова Ш. (2024) Языковая концептуализация цвета в культуре и языках: автореф. дис. ... док. филол. наук. – Алматы, 2004. – 47 с.

7. Каскатаева Ж. (2021) Түр-түс атауларының лексика-семантикалық өрісіндегі ортақ және ұлттық ерекшеліктер: филол. ғылым. канд. … дис. – Қарағанды, 2021. – 138 б.

8. Кенжеахметұлы С. (2009) Түр, түс туралы ұғым // Игілік журналы – Алматы, 2009. №3 (41) наурыз – 3 б.

9. Қайдаров Ә., Өмірбеков Б., Ахтамбердиева З. (1986) Сырға толы түр мен түс. – Алматы, 1986. – 160 б.

10. Қалымова Ж. (1992) Фразеологизмы с компонентами цветообозначения в казахском языке: автореф. дис. ... канд. филол. наук. – Алматы, 1992. – 23 б.

11. Қоңыров Т. (2005) Теңеулер табиғаты. – Алматы: Алаш, 2005. – 510 б.

12. Лауланбекова Р. (2010) Түр-түс компонентті күрделі аталымдардың танымдық сипаты: филол. ғылым. канд.… дис. – Алматы, 2010. – 129 б.

13. Марғұлан Ә. (1982) Казахское народное прикладное искусство. – Алматы, 1982. – Т1. – 256 с.

14. Садықова Р. (2012) Түр-түс концептісінде қазақ халқы мәдениетінің көрінісі // Абай атындағы ҚазҰПУ Хабаршысы. – Алматы, 2012. – №3 (41). – бб. 38-41.

15. Сарекенова Қ. (2007) Қазақ тіліндегі фразеологизмдердің құрамында келетін түр-түс атауларының концептілері // Е.Букетов атындағы ҚарМУ Хабаршысы. – Қарағанды, 2007. – №4 (48). – бб. 126-130.

16. Сейітова Ш. (1999) Өсімдікке байланысты тұрақты тіркестердің этнолингвистикалық сипаты. – Алматы, 1999. – 103 б.

17. Хасанов Ғ., Туленова Г. (2014) Түр-түске қатысты күрделі атаулардағы ұлттық дүниетаным көрінісі // М.Өтемісұлы атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университеті Хабаршысы. – Орал, 2014. – 122 б.

18. Хасенов Б., Әділова А. (2012) Түр-түс атауларының шығуы туралы // Е.Букетов атындағы ҚарМУ Хабаршысы. – Қарағанды, 2012. – №4 (68) – бб. 5-10.

19. Шанбаева Л. (2010) Функционалды-семантикалық өріс (түр мен түс материалдары негізінде): филол. ғылым.канд. … дис. – Алматы, 2010. –123 б.